Zezwolenie dla pojazdów kolejowych po 16 czerwca 2020 roku

Podział kompetencji pomiędzy Agencją i NSA – do kogo złożyć wniosek

W związku z wejściem w życie czwartego pakietu kolejowego, którego przepisy w Polsce obowiązywać będą od 16 czerwca 2020 r., zmianie ulegają zasady dopuszczania do eksploatacji pojazdów kolejowych. Kompetencje w zakresie wydawania zezwoleń dla pojazdów kolejowych podzielone zostają pomiędzy dwa organy, tj. Agencję Kolejową Unii Europejskiej („Agencja”) i krajowe organy ds. bezpieczeństwa (w Polsce jest nim Prezes Urzędu Transportu Kolejowego).

Podział kompetencji organów w powyższym zakresie uregulowany został w Dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/797 z dnia 11 maja 2016 r. w sprawie interoperacyjności systemu kolei w Unii Europejskiej (Dz.U. L 138 z 26.5.2016, s. 44—101) („Dyrektywa”) w ten sposób, że, co do zasady, to Agencja jest organem właściwym do wydawania zezwoleń na wprowadzenie do obrotu pojazdów. Dotyczy to zarówno przypadków, w których obszar użytkowania pojazdów, tj. sieć lub sieci na terenie danego państwa członkowskiego lub grupy państw członkowskich, gdzie dany pojazd ma być użytkowany, obejmuje jedno państwo członkowskie lub większą ich liczbę.

Krajowe organy ds. bezpieczeństwa zachowały jednak uprawnienie do wydawania, na wyraźną prośbę wnioskodawcy, zezwoleń na wprowadzenie pojazdu do obrotu, ale wyłącznie w sytuacji gdy obszar użytkowania wprowadzanego do obrotu pojazdu jest ograniczony do sieci w jednym tylko państwie członkowskim. Należy się spodziewać, że z tego wyjątku korzystać będą wszystkie te podmioty, które zamierzają eksploatować pojazd tylko w jednym państwie członkowskim.

W związku z powyższym, w przypadku gdy obszar użytkowania pojazdu jest ograniczony do sieci w jednym państwie członkowskim, wnioskodawca ma możliwość wyboru, czy wystąpi z wnioskiem o zezwolenie dla pojazdu do krajowego organu ds. bezpieczeństwa w tym państwie członkowskim, czy do Agencji.

W konsekwencji, podmiot, który chce wprowadzić pojazd do obrotu w więcej niż jednym państwie członkowskim, tj. chce uzyskać zezwolenie dla pojazdu, który ma być użytkowany w kilku państwach członkowskich lub pragnie rozszerzyć obszar użytkowania pojazdu, dla którego wydano już zezwolenie, musi złożyć wniosek o wydanie takiego zezwolenia do Agencji.

Przykładowo wnioskodawca, który będzie chciał rozszerzyć obszar użytkowania (pojazd jest dopuszczony w Polsce na podstawie zezwolenia wydanego przez Prezesa Urzędu Transportu Kolejowego) o obszar obejmujący terytorium Niemiec, będzie musiał złożyć wniosek o wydanie zezwolenia Agencji. Nie będzie mógł natomiast wystąpić z takim wnioskiem do niemieckiego organu ds. bezpieczeństwa tj. EBA.

Niezależnie od powyższego, Agencja i krajowe organy ds. bezpieczeństwa zobowiązane są do współpracowania za sobą w zakresie wydawania zezwoleń dla pojazdów. Realizacji tego postanowienia służą porozumienia o współpracy zawierane, na podstawie art. 76 Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/796 z dnia 11 maja 2016 r. w sprawie Agencji Kolejowej Unii Europejskiej i uchylenia rozporządzenia (WE) nr 881/2004 (Dz.U. L 138 z 26.5.2016, s. 1-43), pomiędzy Agencją a krajowymi organami ds. bezpieczeństwa. W Polsce, na mocy takiego porozumienia, Urząd Transportu Kolejowego będzie uprawniony do przekazywania Agencji stanowisk precyzujących spełnienie wymagań krajowych w procesach udzielenia zezwoleń na wprowadzenie pojazdów do obrotu, oceniania dokumentacji w zakresie zgodności z TSI czy wspólnych metod oceny bezpieczeństwa.

Tryby wprowadzania pojazdów do obrotu – który wybrać?

Rozporządzenie 545 wprowadza nowe tryby wprowadzania pojazdów do obrotu.

Wnioskodawca chcący wprowadzić pojazd do obrotu może ubiegać się o wydanie przez Agencję lub krajowy organ ds. bezpieczeństwa następujących typów zezwoleń:

(i)                 pierwszego zezwolenia, tj. zezwolenia wydawanego dla typu pojazdu lub zezwolenia na wprowadzenie pojazdu do obrotu wydawanego dla nowego typu pojazdu, w tym, jeśli dotyczy, wariantów lub wersji oraz, w stosownych przypadkach, pierwszego pojazdu danego typu;

(ii)               odnowionego zezwolenia dla typu pojazdu, tj. zezwolenia dla typu pojazdu, które nie wymaga zmiany projektu typu pojazdu i które wymagane jest po zmianie przepisów TSI lub NTR;

(iii)              nowego zezwolenia, tj. zezwolenia wydawanego dla typu pojazdu lub zezwolenia na wprowadzenie do obrotu wydawanego po zmianie dopuszczonego pojazdu lub jego typu;

(iv)              zezwolenia dla pojazdu zgodnego z dopuszczonym typem, tj. zezwolenia na wprowadzenie do obrotu pojazdu albo serii pojazdów zgodnych z dopuszczonym i ważnym typem pojazdu na podstawie deklaracji zgodności z tym typem; oraz

(v)               zezwolenia po rozszerzeniu obszaru użytkowania, tj. zezwolenia wydawanego dla typu pojazdu lub zezwolenia na wprowadzenie do obrotu w celu rozszerzenia obszaru użytkowania bez zmiany projektu.

Wnioskodawca chcący uzyskać pierwsze zezwolenie, tj. zezwolenie wydawane dla typu pojazdu lub zezwolenie na wprowadzenie pojazdu do obrotu wydane dla nowego typu pojazdu, zobowiązany jest do przedłożenia właściwemu organowi, tj. Agencji lub krajowemu organowi ds. bezpieczeństwa, następujących dokumentów: (i) raportu z oceny bezpieczeństwa; (ii) deklaracji wnioskodawcy wskazującej, że wszystkie zidentyfikowane zagrożenia oraz związane z nimi ryzyko są utrzymywane na dopuszczalnym poziomie (lub innych dokumentów wykazujących zapewnienie identycznego poziomu pewności, co do bezpieczeństwa, w przypadku zastosowania innej metodologii niż proces zarządzania ryzykiem); (iii) właściwych decyzji o niestosowaniu TSI, jeśli występują; (iv) deklaracji weryfikacji WE podsystemów ruchomych, w tym załączonej do nich dokumentacji; (v) dokumentacji potwierdzającej spełnienie: wymagań zasadniczych określonych w załączniku III do Dyrektywy (UE) 2016/797; zgodności technicznej podsystemów w obrębie pojazdu; bezpiecznej integracji podsystemów w obrębie pojazdu; zgodności technicznej pojazdu z siecią w obszarze użytkowania; (vi) dokumentu potwierdzającego zgodność techniczną pojazdu z siecią w obszarze użytkowania; (vii) deklaracji wnioskodawcy; (viii) raportu z oceny bezpieczeństwa podsystemu – bezpieczna integracja; (ix) informacji niezbędnej do dokonania wpisu do ERATV; oraz (x) dokumentacji utrzymania i eksploatacji pojazdu.

Aspekty językowe – w jakim języku powinna być sporządzona dokumentacja?

Odnosząc się do aspektów związanych w językiem w jakim powinien być sporządzany wniosek o wydanie zezwolenia dla pojazdu wraz z towarzyszącą mu dokumentacją, należy wskazać, że jeżeli wniosek dotyczy obszaru użytkowania ograniczonego do jednego państwa członkowskiego, a krajowy organ ds. bezpieczeństwa jest podmiotem wydającym zezwolenie, wówczas zastosowanie mają przepisy dotyczące stosowania języka danego krajowego organu ds. bezpieczeństwa. Oznacza to, że wniosek składany, przykładowo, do Prezesa Urzędu Transportu Kolejowego o wydanie zezwolenia dla pojazdu, którego obszar użytkowania obejmuje terytorium Polski, składany jest w języku polskim.

W innych przypadkach, przede wszystkim gdy wniosek jest składany do Agencji, wnioskodawca składa wniosek i dokumentację dołączoną do wniosku w dowolnym języku urzędowym Unii Europejskiej (w tym w języku polskim). Co istotne, decyzje Agencji wraz z uzasadnieniem sporządzane są w tym samym języku co język wnioskodawcy.

Niemniej jednak Agencja i krajowe organy ds. bezpieczeństwa właściwe dla danego obszaru użytkowania pojazdu mogą zażądać od wnioskodawcy przetłumaczenia części dokumentacji towarzyszącej wnioskowi (w szczególności dokumentów świadczących o spełnieniu wymagań krajowych) na język danego krajowego organu ds. bezpieczeństwa. Tytułem przykładu należy wskazać, że wnioskodawca składający do Agencji wniosek (wraz z towarzyszącą mu dokumentacją) w języku polskim o wydanie zezwolenia dla pojazdu, którego obszar użytkowania obejmuje terytorium Polski, Słowacji i Niemiec, musi liczyć się z możliwością zażądania przez słowacki i niemiecki organ ds. bezpieczeństwa przesłania tłumaczenia odpowiednich części dokumentacji towarzyszącej na języki właściwe dla tych organów.

Odnośnie do wymagań co do samego tłumaczenia dokumentów, brak jest w przepisach unijnych postanowień dotyczących tego czy dokumenty przedkładane Agencji muszą być tłumaczone przez tłumacza przysięgłego.

Wątpliwość powstaje w związku z tłumaczeniem dokumentów wskazujących zgodność z wymaganiami krajowymi na potrzeby krajowych organów ds. bezpieczeństwa. Można bowiem twierdzić, że w związku z obowiązywaniem odpowiedni przepisów procesowych stosowanych przed danym krajowym organem ds. bezpieczeństwa, powstanie konieczność przedłożenia przez wnioskodawcę ubiegającego się o wydanie zezwolenia dokumentów przetłumaczonych przez tłumacza przysięgłego. Kwestia ta nie wydaje się jednak przesądzona.

Terminy rozpatrywania wniosków – czy proces będzie szybszy niż dotychczas?

W rozporządzeniu wykonawczym Komisji (UE) 2015/2447 z dnia 24 listopada 2015 r. ustanawiającym szczegółowe zasady wykonania niektórych przepisów rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 952/2013 ustanawiającego unijny kodeks celny (Dz.U. L 343 z 29.12.2015, str. 558-893) („Rozporządzanie Wykonawcze”) dotyczącym dopuszczania pojazdów do eksploatacji określone zostały maksymalne terminy mające zastosowanie do rozpatrywania wniosków dotyczących wprowadzania pojazdów do obrotu. Należy jednak założyć, że na faktyczny wymagany czas rozpatrywania wniosku będą miały wpływ czynniki takie jak jego złożoność i jakość.

Zgodnie z przepisami Rozporządzenia Wykonawczego, podmiot udzielający zezwolenie, tj. Agencja lub krajowy organ ds. bezpieczeństwa, jest zobowiązany do przeprowadzenia kontroli kompletności wniosku w ciągu jednego miesiąca. Następie, po przeprowadzeniu wstępnej weryfikacji (formalnej) wniosku, bieg rozpoczynają terminy przewidziane na jego merytoryczną ocenę.

W przypadku wydawania zezwolenia dla pojazdu zgodnego z typem decyzja powinna zostać podjęta w ciągu jednego miesiąca. W pozostałych przypadkach udzielania zezwolenia, w tym zezwolenia dla nowego typu pojazdu, decyzja musi zostać podjęta nie później niż cztery miesiące po potwierdzeniu przez właściwy organ kompletności dokumentacji. W związku z powyższym należy założyć, że organ udzielający zezwolenie będzie miał na jego wydanie nawet 5 miesięcy.

Ponadto proces ten może ulec dalszemu przedłużeniu, w szczególności w sytuacji, gdy Agencja zdecyduje o zawieszeniu postępowania w sprawie udzielenia zezwolenia. Zawieszenie
postępowania może mieć miejsce, gdy Agencja lub krajowe organy ds. bezpieczeństwa zgłoszą uzasadnione wątpliwości co do kompletności wniosku i koniecznym będzie zapewnienie zapewnieniu wnioskodawcy odpowiedniego czasu na jego uzupełnienie. Czas zawieszenia jest uzgadniany z wnioskodawcą i jest proporcjonalny do trudności w dostarczeniu wymaganych informacji w celu rozwiania wątpliwości organów. Każdorazowo Agencja podaje wnioskodawcy powody zawieszenia.

Przepisy przejściowe – co w przypadku, gdy nie zakończymy procesu do 16 czerwca 2020 r.?

Opisany powyżej podział kompetencji Agencji i krajowych organów ds. bezpieczeństwa, jak i zasady związane z postępowaniem przed organami w sprawach o wprowadzenie pojazdu kolejowego do obrotu, znajdzie zastosowanie w odniesieniu do polskich przedsiębiorców po wejściu w Polsce przepisów czwartego pakietu kolejowego, tj. od 16 czerwca 2020 r. Istotne w tym kontekście jest to, że w przypadku uznania przez krajowy organ ds. bezpieczeństwa, że nie będzie on w stanie wydać zezwolenia dla pojazdu przed wejściem w życie przepisów czwartego pakietu kolejowego w danym państwie członkowskim (daty graniczne implementacji pakietu są różne dla poszczególnych państw członkowskich), to musi on powiadomić o tym fakcie zarówno wnioskodawcę jak i Agencję.

Procedura postępowania w powyższym zakresie zależy przede wszystkim od tego na jakim obszarze ma być użytkowany pojazd dla którego został złożony wniosek. W przypadku wniosku o wydanie zezwolenia dla pojazdu, którego obszar użytkowania jest ograniczony do sieci w jednym tylko państwie członkowskim, to wnioskodawca podejmuje decyzję czy kontynuuje proces oceny przed krajowym organem ds. bezpieczeństwa czy składa wniosek do Agencji. O podjętej decyzji wnioskodawca informuje krajowy organ ds. bezpieczeństwa i Agencję.

Jeżeli wnioskodawca postanowi o kontynuowaniu przeprowadzania oceny przez krajowy organ ds. bezpieczeństwa, krajowy organ ds. bezpieczeństwa kończy ocenę wniosku i wydaje decyzję o udzieleniu zezwolenia dla typu pojazdu lub zezwolenia na wprowadzenie pojazdu do obrotu.

W przypadku, gdy certyfikaty dla pojazdów, podsystemów i składników interoperacyjności zostały wydane w oparciu o Dyrektywę 2008/57/WE a postępowanie toczy się już po 16 czerwca 2020 r. pojawia się pytanie o ważność tych certyfikatów. Odpowiedź co do zasady wydaje się twierdząca – mamy do czynienia bowiem z tymi samymi wymaganiami zasadniczymi. Decydujące natomiast powinno być czy ocena została przeprowadzona na zgodność z „obowiązującą” TSI. Te okoliczności wymagają natomiast osobnej analizy w każdym konkretnym przypadku.

Z kolei gdy wnioskodawca decyduje się na złożenie wniosku do Agencji, krajowy organ ds. bezpieczeństwa przekazuje Agencji dokumentację wniosku oraz dotychczasowe wyniki przeprowadzonej oceny, a Agencja proceduje dalej w tym zakresie, akceptując dokumentację przekazaną przez krajowy organ ds. bezpieczeństwa.

W przypadku wniosku o wydanie zezwolenia dla pojazdu, którego obszar użytkowania nie jest ograniczony do jednego państwa członkowskiego, krajowy organ ds. bezpieczeństwa zobowiązany jest do przekazania Agencji dokumentacji wniosku oraz dotychczasowych wyników przeprowadzonej oceny. Podmiotem udzielającym zezwolenie w takiej sytuacji może
być wyłącznie Agencja.

Wydaje się, że opisany powyżej tryb postępowania będzie obowiązywał od 16 czerwca 2020 r. niezależnie od tego czy ustawa o transporcie kolejowym zostanie w pełni dostosowana do 2016/797/UE czy nastąpi to tylko w częściowym zakresie. Tryb ten wynika bowiem z powszechnie obowiązujących przepisów rozporządzenia Komisji Europejskiej.