Wykorzystanie kolei w aglomeracji łódzkiej

Na rynku transportu kolejowego rok 2010 był kolejnym odnotowującym spadek liczby przewożonych pasażerów (zob. rys. 1). Pomimo dynamiki wzrostowej w krajach UE w Polsce wskaźnik ten w dalszym ciągu spadał. W 2010 roku, w porównaniu z rokiem 2000, przewozy pasażerskie zmniejszyły się o ponad 25%. Spadek przewozów pasażerskich w Polsce był jednym z największych w Unii Europejskiej. Większy zanotowały jedynie Rumunia i Węgry. Zmniejszenie liczby przewożonych pasażerów oraz zminimalizowanie znaczenia transportu publicznego były konsekwencją dynamicznego rozwoju indywidualnego transportu samochodowego

Rys. 1. Liczba pasażerów korzystających z kolei w latach 2000-2022

Podobna sytuacja miała miejsce również na terenie województwa łódzkiego. Postępująca degradacja infrastruktury kolejowej, niskie prędkości handlowe, wyeksploatowany tabor oraz oferta przewozowa szczątkowo zaspakajająca potrzeby przewozowe przyczyniły się do marginalizacji transportu kolejowego w województwie (zob. rys. 2).

Rys. 2. Parametry linii kolejowych w aglomeracji łódzkiej w roku 2010

ŁKA rozpoczęła działalność przewozową rozpoczęła w 2014 roku, uruchamiając przewozy na linii komunikacyjnej Łódź – Sieradz, następnie Łódź – Łowicz, Łódź – Kutno i Łódź – Koluszki. Nowym elementem oferty było wydłużenie relacji ze stacji Łowicz Główny i Kutno do stacji Łódź Widzew przez stację Łódź Chojny. Wydłużenie było spowodowane względami eksploatacyjnymi (na stacji Łódź Widzew zostało zlokalizowane zaplecze techniczne spółki), niemniej takie rozwiązanie było początkiem generowania przewozów aglomeracyjnych. Kolejnym krokiem wpisującym przewoźnika w tkankę miejską było uruchomienie przewozów na linii Łódź Widzew – Zgierz przez Łódź Marysin. Wszystkie połączenia były realizowane nowoczesnym taborem serii L4268 Flirt. Oprócz komfortu tabor wyróżniał się bardzo dobrą charakterystyką trakcyjną, co miało bezpośredni wpływ na atrakcyjne czasy przejazdu.

W latach 2015-2016 ŁKA dogęszczała liczbę pociągów na liniach już obsługiwanych i rozwinęła sieć połączeń o nowy kierunek międzywojewódzki Łódź – Warszawa. Czas przejazdu w tej relacji był bezkonkurencyjny względem czasów oferowanych przez innych przewoźników i wynosił 57,5 min.
Podkreślenia wymaga fakt, że rozwój siatki połączeń odbywał się przy jednoczesnej modernizacji i rewitalizacji linii kolejowych, na których przewozy realizowane były przez ŁKA (zob. rys. 3).

Rys. 3 Modernizacje i remonty infrastruktury prowadzenie w latach 2014-2023 na liniach obsługiwanych przez Łódzką Kolej Aglomeracyjną sp. z o.o.

Wszystkie prowadzone prace torowe miały znaczący wpływ na ograniczenie przepustowości linii kolejowych, ale największe trudności z realizacją oczekiwanej przez podróżnych liczby połączeń wystąpiły podczas przebudowy stacji Zgierz i odcinka linii nr 15 Zgierz – Łódź Kaliska.

W latach 2016-2023 na terenie miasta powstało dziewięć nowych przystanków kolejowych. Przystanki są zlokalizowane na dużych osiedlach mieszkaniowych lub w bezpośredniej bliskości zakładów pracy i ośrodków akademickich (zob. rys. 4). Z nowo powstałych przystanków największą wymianę notują Łódź Dabrowa, Łódź Pabianicka, Łódź Rekinia.

Rys. 4. Liczba stacji/przystanków ŁKA w granicach miasta Łódź

Pierwsze relacje o charakterze stricte aglomeracyjnym Łódź Widzew – Zgierz i Łódź Fabryczna – Łódź Widzew pojawiły się w rozkładzie 2016/2017. Początkowo zainteresowanie takimi przejazdami było umiarkowane. Z czasem podróżni zaczęli doceniać krótkie czasy przejazdu pociągiem, sukcesywnie zwiększaną siatkę połączeń oraz liczbę przystanków kolejowych (zob. rys. 5).

Rys. 5. Parametry linii kolejowych w aglomeracji łódzkiej w roku 2023

Największym generatorem potoków aglomeracyjnych było jednak wprowadzenie w kwietniu 2017 roku wzajemnego honorowania biletów pomiędzy miastem Łódź i ŁKA (zob. rys. 6).

Rys. 6. Liczba pasażerów ŁKA w granicach miasta Łódź

Zakres współpracy z miastem Łódź dotyczył honorowania biletów (MPK Łódź) w pociągach kategorii ŁKA oraz ŁKA Sprinter, na obszarze ograniczonym stacjami/przystankami: Łódź Lublinek, Łódź Radogoszcz Zachód, Łódź Radogoszcz Wschód, Łódź Arturówek, Łódź Andrzejów oraz honorowania biletów strefowych ŁKA we wszystkich pojazdach lokalnego transportu zbiorowego w Łodzi na obszarze administracyjnym miasta Łódź. Wprowadzając w 2017 roku wzajemne honorowanie zarówno miasto Łódź, jak i ŁKA ujednoliciły ceny biletów strefowych jednorazowych i okresowych. Takie rozwiązanie nie wymagało od pasażera poszukiwania najatrakcyjniejszej dla siebie oferty, zwiększało dostępność biletów i było transparentne dla stron umowy. Z czasem we wzajemnym honorowaniu zaczęły uczestniczyć samorządy sąsiadujące z miastem Łódź: gmina Andrespol i miasto Ozorków, które dostrzegły atrakcyjność wprowadzonych rozwiązań. Obecnie trwają rozmowy z miastem Zgierz (zob. rys. 7).

Rys. 7. Obszar wzajemnego honorowania

Po pięciu latach funkcjonowania wzajemnego honorowania biletów należy uznać ten projekt za jeden z kluczowych czynników wzrostu popularności kolei w aglomeracji łódzkiej. Pociągi ŁKA stały się w tym czasie stałym elementem systemu transportu miejskiego w Łodzi – i są o tym przekonani zarówno pasażerowie, jak i podmioty odpowiedzialne za organizację transportu publicznego w mieście i gminach ościennych. Miernikiem sukcesu wzajemnego honorowania jest przede wszystkim liczba pasażerów z niego korzystających. W pierwszym pełnym roku jego obowiązywania (2018) podróż pociągiem ŁKA na podstawie biletu miejskiego odbyło ok. 1,2 mln pasażerów; według szacunków w roku 2023 było to ponad 2,6 mln osób. Podobny trend można zaobserwować w sprzedaży kolejowych biletów strefowych (honorowanych w miejskich autobusach i tramwajach). Między rokiem 2017 a 2023 sprzedaż tego typu biletów jednorazowych podwoiła się (z niemal 400 tys. do ponad 800 tys.), a okresowych uległa zwiększyła się sześciokrotnie (z ok. 4 tys. do ok. 24 tys.).

Jak ważnym elementem oferty przewozowej są pociągi obsługujące potoki podróżnych w mieście, niech świadczy fakt, że w granicach miasta Łódź ŁKA wykonuje tylko nieco ponad 1/5 całej pracy eksploatacyjnej (miasto + reszta województwa), co generuje ponad połowę wszystkich przewiezionych pasażerów (zob. rys. 8).

Rys. 8. Praca eksploatacyjna i liczba pasażerów ŁKA w roku 2022

Wzrost popularności podróży koleją w aglomeracji łódzkiej i całym województwie jest przede wszystkim efektem dwóch powiązanych ze sobą procesów: zakrojonej na szeroką skalę modernizacji infrastruktury (linie, stacje/przystanki, dworce) oraz wzorcowo prowadzonej przez województwo łódzkie i ŁKA działalności przewozowej (zakup tylko nowego taboru, ciągłe rozwijanie i dopasowywanie do potrzeb podróżnych oferty przewozowej, proaktywne działanie na rzecz integracji – rozkładowej i taryfowej – różnych środków transportu i wdrażanie projektów z zakresu multimodalności transportu zbiorowego. Rezultatem zarysowanego powyżej podejścia Łódzkiej Kolei Aglomeracyjnej do kształtowania oferty przewozowej jest rosnący od roku 2014 wskaźnik wykorzystania kolei w województwie łódzkim (zob. rys. 9). W roku 2014 wynosił on 3,55, a w 2022 – 6,84, co oznacza niemal dwukrotny wzrost (+93 proc.) i tym samym miejsce w grupie czterech województw z największą dynamiką przyrostu wskaźnika w analizowanym przedziale czasu (obok województw dolnośląskiego, małopolskiego i podkarpackiego).

Przy okazji analizy wskaźnika wykorzystania kolei warto zwrócić uwagę na jego gwałtowny spadek w latach 2020-2021 związany z pandemią COVID-19 i szybkie odbicie w roku 2022. Podkreślenia wymaga fakt, że ŁKA osiągnęła największą dynamikę zmiany liczby pasażerów w roku 2022 wobec 2019 roku (44,4 proc.) i znacząco wyprzedziła PKP Intercity (20,7 proc.) oraz innych przewoźników samorządowych (przyrosty poniżej 20 proc.).

Rys. 9. Wskaźnik wykorzystania kolei w Polsce i woj. łódzkim

Realizowane przez ŁKA przewozy uzyskują wysokie oceny wystawiane przez pasażerów w cyklicznie prowadzonych badaniach jakości świadczonych usług/badaniach satysfakcji klienta. Działania ŁKA są wysoko oceniane we wszystkich grupach pasażerów (uwzględniających kryteria płci, wieku czy statusu zawodowego). Niemniej jednak widoczne są różnice, których właściwa interpretacja pozwala na lepsze dostosowanie oferty do poszczególnych grup podróżnych. Przykładowo młodsze osoby (studenci) wyżej oceniają dostępność biletów (ze względu na łatwiejsze użytkowanie kanałów internetowych / aplikacji mobilnych) niż osoby starsze (renciści/emeryci). Odwrotna sytuacja ma miejsce w przypadku oceny komfortu podróży pociągiem – w tym przypadku ocena rośnie wraz z wiekiem pasażera (zob. rys. 10 i rys. 11).

Rys. 10. Ocena jakości usług świadczonych przez ŁKA w podziale na wiek ankietowanych

Rys. 11 Ocena jakości usług świadczonych przez ŁKA w podziale na status ankietowanych

ŁKA zamierza w dalszym ciągu aktywnie uczestniczyć w rozwoju transportu publicznego w aglomeracji łódzkiej. Przykładem tego jest udział spółki jako podmiotu stowarzyszonego PKP S.A. we Wspólnym Europejskim Przedsięwzięciu Kolejowym (ang. Europe’s Rail Joint Undertaking) realizowanym przez Komisję Europejską w ramach programu „Horyzont Europa” – program ramowy Unii Europejskiej w zakresie badań naukowych i innowacji (2021-2027). W ramach ww. przedsięwzięcia ŁKA jest zaangażowana w realizację projektu FA1 – MOTIONAL – Network management planning and control & Mobility Management in a multimodal environment and Digital Enablers (Planowanie i kontrola zarządzania siecią oraz zarządzanie mobilnością w środowisku multimodalnym).

Zadania realizowane przez ŁKA w ramach projektu MOTIONAL:

• opracowanie założeń służących zwiększeniu stopnia integralności środków transportu kolejowego (dalekobieżnego i regionalnego) oraz transportu miejskiego, ograniczenie występujących uciążliwości i skrócenia czasu przesiadania się – w tym: analiza stopnia integracji rozkładów jazdy transportu kolejowego i transportu miejskiego w węźle przesiadkowym, analiza stopnia integracji taryfowej transportu kolejowego i transportu miejskiego w węźle przesiadkowym;
• wykorzystanie danych o ruchu pasażerów do poprawy dostępności różnych środków transportu w celu poprawy wygody i warunków przesiadania się w multimodalnym węźle przesiadkowym, pomiędzy koleją a środkami transportu miejskiego – w tym: przygotowanie zbiorów / baz danych na potrzeby analizy i inżynierii danych obejmujących dane z systemów zliczania pasażerów, dane z systemów sprzedaży, dane z badań marketingowych oraz dane z ogólnodostępnych baz danych.

Realizacja projektu MOTIONAL i projektów będących z nim w synergii dąży do budowy demonstratora multimodalnego hubu przesiadkowego – w toku planowania prac została podjęta decyzja o ulokowaniu demonstratora w Łodzi. O wyborze tej lokalizacji zadecydowały takie czynniki, jak:

• centralne położenie miasta oraz relatywna bliskość dworców modułowych;
• bliskość Centralnego Portu Komunikacyjnego;
• położenie w pobliżu przecięcia autostrad „Wolności” oraz „Bursztynowej”;
• naturalny transfer kolejowy do Warszawy;
• zróżnicowana komunikacja miejska na terenie miasta.

Realizacja demonstratora pozwoli na uzyskanie korzyści:

• dla pasażera: usprawnienie procesu planowania podróży, w tym czasu podróży;
• dla operatorów kolejowych: optymalizacja obciążenia linii i niezawodności taborów;
• dla operatorów dworców: poprawa bezpieczeństwa, optymalizacja eksploatacji dworców.

Budowa optymalnie zorganizowanych węzłów przesiadkowych w aglomeracji łódzkiej jest istotna również w kontekście powstającego tunelu średnicowego łączącego dworzec Łódź Fabryczna z dworcami Łódź Kaliska i Łódź Żabieniec. Otwarcie tunelu znacząco zmieni logikę konstruowania relacji pociągów uruchamianych przez ŁKA. Z jednej strony pozwoli to na uruchamianie długich relacji wschód-zachód i północ-południe krzyżujących się na stacjach/przystankach położonych w tunelu i dworcu Łódź Fabryczna, a z drugiej strony wszystkie pociągi jadące przez ww. tunel (w niewielkich odstępach czasowych) będą pełnić funkcję podobną do metra miejskiego.

Powyższa analiza pokazuje, że synergia takich czynników, jak:

• uruchamianie nowych połączeń, dogęszczanie połączeń na istniejących liniach, stałe dostosowywanie oferty przewozowej do oczekiwań podróżnych,
• modernizacja infrastruktury kolejowej (podnoszenie parametrów linii kolejowych, budowa nowych stacji/przystanków, remont dworców),
• działania na rzecz integracji środków transportu publicznego (wprowadzenie wzajemnego honorowania biletów pomiędzy miastem Łódź i ŁKA),

dała efekty w postaci odwrócenia trendów spadkowych w przewozach kolejowych na terenie województwa łódzkiego (wzrost liczby przewożonych pasażerów, wzrost wskaźnika wykorzystania kolei w regionie). O jakości wykonanej przez województwo łódzkie i ŁKA pracy na rzecz rozwoju kolei aglomeracyjnej świadczą wyniki badań satysfakcji prowadzone wśród podróżnych oraz to, jak szybko pasażerowie ŁKA wrócili do korzystania z usług przewoźnika po pandemii COVID-19.

Źródła:
1. Funkcjonowanie rynku transportu kolejowego w Polsce w 2010 roku, UTK, Warszawa, sierpień 2011.
2. Wykorzystanie i potencjał kolejowych przewozów pasażerskich w Polsce, UTK, Warszawa, kwiecień 2017.
3. Kolej w województwach – wykorzystanie i polityka transportowa, UTK, Warszawa 2019.
4. Kolej w 2022 r. na tle czterech ostatnich lat w transporcie pasażerskim i towarowym, UTK, Warszawa 2023.
5. https://dane.utk.gov.pl/sts/przewozy-pasazerskie.
6. Dane własne ŁKA sp. z o.o. (dane statystyczne dot. wielkości przewozowych, wyniki badań ankietowych).