Sztuczna inteligencja na torach. Wymogi aktu o sztucznej inteligencji

AI na służbie efektywności i bezpieczeństwa

AI może mieć zastosowanie w bardzo wielu aspektach transportu kolejowego. Dzięki AI możliwe jest przewidywanie wzorców ruchu i opóźnień w czasie rzeczywistym, co umożliwia optymalizację rozkładów jazdy. Taka precyzja nie tylko zwiększa wydajność sieci kolejowych, ale także poprawia doświadczenia pasażerów. AI sprawdza się również m.in. w konserwacji predykcyjnej - wykorzystując dane z czujników i uczenie maszynowe, AI może przewidywać awarie sprzętu zanim do nich dojdzie. To pozwala na przeprowadzenie konserwacji w sposób zapobiegawczy, minimalizując przestoje i zwiększając bezpieczeństwo. Systemy rozpoznawania obrazu mogą monitorować infrastrukturę kolejową i stacje, zapewniając wysoki poziom bezpieczeństwa i zdolność do szybkiego reagowania na nieautoryzowane działania. Zaawansowane algorytmy planowania oparte na AI mogą również optymalizować wykorzystanie zasobów, takich jak lokomotywy, wagony i personel, co przekłada się na większą efektywność i redukcję kosztów operacyjnych.

AI umożliwia również dostarczanie spersonalizowanych informacji i usług dla pasażerów, zwiększając ich satysfakcję i lojalność.

Wyzwania i ograniczenia

Mimo wielu zalet, wprowadzenie AI w transporcie kolejowym niesie ze sobą również wyzwania. Kwestie bezpieczeństwa danych, etyki stosowania AI, oraz konieczność adaptacji siły roboczej do nowych technologii, wymagają przemyślanych rozwiązań i odpowiednich regulacji prawnych. Kluczowym wyzwaniem jest niemożność zrozumienia procesu decyzyjnego AI, co może prowadzić do niesprawiedliwości, nietransparentności, stronniczości i niesolidności decyzji. Niezawodność systemów opartych na AI jest kluczowa, zwłaszcza w zarządzaniu infrastrukturą krytyczną, gdzie awarie mogą mieć poważne konsekwencje. Istnieje również problem cyberbezpieczeństwa i ochrony danych osobowych, z którym muszą się zmierzyć dostawcy i użytkownicy systemów AI.

Regulacje AI w transporcie kolejowym

W odpowiedzi na te wyzwania, Unia Europejska podjęła kroki w kierunku regulacji systemów AI, w tym również w sektorze transportowym. Procedowany od 2021 roku na poziomie UE Akt o Sztucznej Inteligencji, ma być pierwszą na świecie kompleksową regulacją dotyczącą sztucznej inteligencji. Obecnie jest na ostatnim etapie prac legislacyjnych. Priorytetem w ramach Aktu jest zapewnienie m.in. przejrzystości i bezpieczeństwa systemów AI używanych w UE, objętych Aktem. Akt ustanawia różne zasady w zależności od poziomu ryzyka związanego z danym systemem AI. Na przykład, systemy AI z nieakceptowalnym ryzykiem, takie jak te manipulujące zachowaniem ludzkim, będą zakazane. Systemy o wysokim ryzyku, które mogą negatywnie wpłynąć na bezpieczeństwo lub prawa człowieka, będą podlegać rygorystycznym kontrolom i ocenom, także przez wyspecjalizowane podmioty trzecie.

Wstępnie można zakładać, że Akt o Sztucznej Inteligencji nie obejmie wszystkich przypadków zastosowań AI w sektorze transportu kolejowego pozostawiając część tych kwestii do dalszej regulacji w przepisach sektorowych. Na podstawie obecnie dostępnej wersji Aktu o Sztucznej Inteligencji systemy AI mające zastosowanie w sektorze transportu kolejowego można więc podzielić na następujące trzy grupy:

1. Systemy AI wysokiego ryzyka objęte Dyrektywą 2016/797 w sprawie interoperacyjności systemu kolei w UE
2. Systemy AI wysokiego ryzyka nieobjęte Dyrektywą 2016/797 o interoperacyjności kolei
3. Systemy AI średniego i niskiego ryzyka używane w sektorze kolejowym

Akt o Sztucznej Inteligencji stanowi, że w przypadku pierwszej grupy systemów konieczna jest zmiana Dyrektywy (UE) 2016/797 Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie interoperacyjności systemu kolei w UE (…) aby zapewnić, że Komisja uwzględnia obowiązkowe wymagania dla systemów AI wysokiego ryzyka określone w Akcie o AI przy przyjmowaniu jakichkolwiek odpowiednich przyszłych aktów delegowanych lub wykonawczych na podstawie Dyrektywy 2016/797. Dotyczy to w szczególności aktów wykonawczych przyjmowanych na podstawie art. 50 tej Dyrektywy, a więc np. określających szczegółowe cele Technicznych Specyfikacji Interoperacyjności. Jednocześnie w odniesieniu do grupy pierwszej Akt o Sztucznej Inteligencji stosuje się wyłącznie:

• w zakresie wymogów dotyczących przeglądów Komisji w sprawie zmiany listy systemów wysokiego ryzyka (art. 84 Aktu o AI)
• w zakresie obowiązku ustanowienia piaskownic regulacyjnych (art. 53 Aktu o AI)

W przypadku drugiej grupy systemów AI (tj. systemów wysokiego ryzyka nieobjętych Dyrektywą 2016/797 o interoperacyjności kolei) będą miały do nich zastosowanie wymogi Aktu o Sztucznej inteligencji dla systemów wysokiego ryzyka tj, m.in. zarządzania ryzykiem, jakości danych, dokumentacji technicznej, rejestrowalności zdarzeń, nadzoru człowieka i przejrzystości.

Najmniej wymogów dotyczyć będzie trzeciej grupy systemów używanych w sektorze kolejowym – tj. systemów średniego i niskiego ryzyka. W przypadku niektórych systemów średniego ryzyka Akt o Sztucznej Inteligencji przewiduje specyficzne obowiązki informacyjne i wymogi przejrzystości (na przykład w komunikacji z pasażerem za pomocą chatbotów). Systemy niskiego ryzyka nie są objęte szczególnymi wymogami Aktu o Sztucznej Inteligencji, Fakultatywnie dostawcy i użytkownicy takich systemów mogą ewentualnie zobowiązać się do przestrzegania dobrowolnych kodeksów postępowania w odniesieniu do zasad etycznych AI.

Podsumowanie

Rozwój AI w transporcie kolejowym otwiera przed branżą nowe perspektywy, niosąc obietnicę ulepszeń w zakresie efektywności, bezpieczeństwa, usprawnień dla pasażerów i zrównoważonego rozwoju. Jednakże, aby w pełni wykorzystać potencjał tych technologii, niezbędne będzie pokonanie istniejących barier, m.in. prawnych. Jedną z pierwszych regulacji w tym względzie będzie Akt o Sztucznej Inteligencji. Po jego uchwaleniu konieczna będzie weryfikacja, które systemy AI używane w sektorze kolejowym wymagać będą dostosowania do jego wymogów i w jakim zakresie.