Sąd Najwyższy: Stawki PKP PLK niezgodne z prawem. Co dalej?

Sąd Najwyższy wyrokami z dnia 9 czerwca 2021 r. (sygn. akt I NSKP 2/21), 9 września 2020 r. (sygn. akt I NSK 21/18) oraz 18 kwietnia 2023 r. (sygn. akt II NSKP 36/23) wydanymi odpowiednio w sprawach cenników na rjp 2012/2013, 2013/2014, 2015/2016, ostatecznie potwierdził, że stawki opłat za korzystanie z infrastruktury kolejowej zatwierdzone decyzjami administracyjnymi Prezesa Urzędu Transportu Kolejowego (UTK) na wskazane okresy były bezprawne.

IGTL jako strona postępowań cennikowych stwierdza w liście skierowanym do prezesa PKP PLK, że „mimo zapadłych prawomocnych rozstrzygnięć PKP Polskie Linie Kolejowe S.A. nie podjęła koniecznych działań celem zwrotu niesłusznie pobranych kwot przewoźnikom kolejowym. Wnosimy więc o podjęcie kroków zmierzających do usunięcia tego stanu bezprawności”.

IGTL: Przewoźnicy chcą zwrotu zapłaconych stawek

W dokumencie możemy także przeczytać, że „ decyzje Prezesa UTK nie miały ostatecznego charakteru i zostały skutecznie wzruszone w drodze kontroli sądowej, co doprowadziło do wyeliminowania ich z obrotu prawnego”, a „wobec stwierdzenia bezprawnego charakteru stawek, przewoźnicy kolejowi mają prawo domagania się ich zwrotu”.

IGTL zwraca uwagę na to, że „Nie ulega wątpliwości, że opłata, której wysokość wykracza poza koszty bezpośrednie, została pobrana nienależnie. W związku z powyższym przewoźnicy kolejowi zrzeszeni w IGTL oczekują podjęcia działań przez PKP Polskie Linie Kolejowe S.A. w celu usunięcia niezgodności z prawem tych opłat. Zgodnie z wiedzą IGTL, PKP Polskie Linie Kolejowe S.A. pozostała do chwili obecnej bezczynna, obciążając nadmiernie kosztami swojej działalności przewoźników ze szkodą dla nich, jak i całego sektora kolejowego. W szczególności nie doszło do ustalenia przez PKP Polskie Linie Kolejowe S.A. prawidłowej wysokości stawek w przypadku cenników, gdzie decyzje zatwierdzające Prezesa UTK zostały ostatecznie wzruszone w drodze kontroli sądowej”.

Izba przypomina, że „wyroki zmieniające decyzje Prezesa UTK wywołują skutek ex tunc, co oznacza, że nie zostały ostatecznie zatwierdzone stawki opłaty podstawowej na rozkład jazdy pociągów w okresach 2012/2013, 2013/2014 oraz 2015/2016. W konsekwencji zakwestionowane stawki nie mogą stanowić wynagrodzenia za korzystanie z infrastruktury kolejowej, wynikającego z umów o korzystanie z infrastruktury kolejowej”.

Konsekwencje rozstrzygnąć sądowych

- Nasze wystąpienie jest kolejnym naturalnym krokiem w ramach konsekwentnie prowadzonych przez szereg lat działań, w szczególności postępowań sądowych. Nie możemy przejść do porządku dziennego nad sytuacją, kiedy Sąd Najwyższy stwierdza nieważność decyzji zatwierdzających wysokość opłat, a zarządca infrastruktury wydaje się zupełnie nie przejmować tym stanem rzeczy. Nie zapominajmy, że wysokość opłaty za dostęp do infrastruktury to istotny element kosztów działalności przewoźników, odnośnie którego branża od lat zgodnie mówi, że skutecznie obniża on konkurencyjność kolei względem dróg. Problem jest złożony prawnie i wymaga rozsądnych działań, ale w żadnym wypadku nie będziemy traktować wyroków SN w kategoriach „moralnego zwycięstwa” bez formalnych i praktycznych konsekwencji. Przez lata organizacje branżowe, w tym IGTL, poświęciły wiele czasu i środków, aby w imieniu zrzeszonych firm uzyskać ostateczne potwierdzenie, że część opłat została pobrana nienależnie. Ma to konkretny wymiar finansowy dla przewoźników i tu oczekujemy podjęcia tematu na poważnie przez zarządcę, ale przede wszystkim przez MI, które w ramach wieloletniego kontraktu na utrzymanie i zarządzanie siecią zapewnia środki bilansujące PKP Polskie Linie Kolejowe S.A. – komentuje Marita Szustak, Prezes Izby Gospodarczej Transportu Lądowego.

Nauczka dla PKP PLK

Aktualnie toczą się kolejne postępowania dotyczące innych cenników, gdzie zdaniem IGTL należy oczekiwać podobnych rozstrzygnięć w postaci odmowy zatwierdzenia stawek opłat. Dotyczy to cenników na rjp 2014/2015, 2016/2017, 2018/2019 i 2022/2023. – Z jednej strony to dotkliwa finansowo nauczka dla PLK, że warto było przez te wszystkie lata słuchać przewoźników i reprezentujących ich organizacji, że wrzucane do stawek koszty zarządcy nijak się mają do przepisów unijnych i że stawki są nieprawidłowo skonstruowane. Z drugiej strony to dobry pretekst do reformy stawek i zmniejszenia ich dokuczliwości dla przewoźników, zwłaszcza towarowych. Warto, mając na uwadze nie tylko pierwsze wyroki SN i konieczność porozumienia się z organizatorami i przewoźnikami, ale i chęć zbudowania konkurencyjności przewozów kolejowych, pomyśleć nad odważniejszymi zmianami uwzględniającymi nie tylko brutto pociągów czy rodzaj linii kolejowej, ale także rodzaj przewożonego towaru – mówi Adrian Furgalski, prezes zarządu Zespołu Doradców Gospodarczych TOR.

Stawki skalkulowane niezgodnie z przepisami prawa

IGTL w swoim piśmie do prezesa PKP PLK przypomina także decyzje prezesa UTK zatwierdzające stawki, których dotyczą wspomniane na wstępie wyroki Sądu Najwyższego. Są to:

• Decyzja Prezesa UTK z dnia 24 sierpnia 2012 r., nr DRRK-WKL-9110-13/12, zatwierdzająca cennik 2012/2013 obowiązujący od dnia 9 grudnia 2012 r. została zmieniona prawomocnym wyrokiem Sądu Ochronny Konkurencji i Konsumentów z dnia 11 października 2017 r. (sygn. akt XVII AmK 20/16). Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z dnia 14 listopada 2018 r. (sygn. akt VII Aga 1496/18) potwierdził, że opłaty za dostęp do infrastruktury były skalkulowane w sposób sprzeczny z przepisami prawa i wobec tego niesłusznie zatwierdzone decyzją Prezesa UTK.
• Decyzja Prezesa UTK z dnia 8 listopada 2013 r., nr DRRK-WKL 9110-11/13, dotycząca cennika 2013/2014 obowiązującego od dnia 15 grudnia 2013 r. została zmieniona prawomocnym wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 30 grudnia 2016 r., sygn. akt VI ACa 1386/15, odmawiającym jego zatwierdzenia.
• Decyzja Prezesa UTK z dnia 23 października 2015 r., nr DRRK-WKL-730.2.2015.JG, zatwierdzająca cennik 2015/2016 obowiązujący od dnia 13 grudnia 2015 r. została zmieniona prawomocnym wyrokiem Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów z dnia 6 lipca 2018 r. (sygn. akt XVII AmK 6/16). Sąd Apelacyjny w Warszawie wyrokiem z dnia 30 kwietnia 2021 (sygn. akt VII Aga 2192/18) oddalił apelacje Prezesa UTK i PKP Polskie Linie Kolejowe S.A. Stanowisko Sądu Apelacyjnego zostało potwierdzone przez Sąd Najwyższy”.

Izba podkreśla, że „W tym kontekście należy wskazać, że zgodnie z art. 56 Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2012/34/UE z dnia 21 listopada 2012 r. w sprawie utworzenia jednolitego europejskiego obszaru kolejowego, organ regulacyjny jest odpowiedzialny za nadzorowanie stosowania przez podmioty sektora kolejowego przepisów przewidzianych w tej Dyrektywie. Organ regulacyjny jest właściwy do podjęcia wszelkich niezbędnych działań, w następstwie odwołania lub skargi przewoźnika, a w razie potrzeby również z urzędu, w celu usunięcia jej naruszeń. Dotyczy to także orzekania w przedmiocie zgodności z prawem opłat za infrastrukturę pobranych w przeszłości (wyrok TSUE z dnia 27 października 2022 roku w sprawie C-721/20 - DB Station & Service AG przeciwko ODEG Ostdeutsche Eisenbahn GmbH)”.

To nie koniec walki organizacji branżowych o zmiany w systemie stawek – Trzeba podkreślić, że nasze wysiłki i determinacja w prowadzeniu spraw sądowych do końca już przyniosły pewne efekty, ponieważ kalkulacje stawek w kolejnych latach stopniowo zmieniały się z uwzględnieniem następnych wyroków. Nie oznacza to, że obecnie kalkulacje te są według organizacji i firm członkowskich prawidłowe i gwarantujące optymalną konkurencję pomiędzy gałęziami transportu. W szczególności jest dla nas nie do zaakceptowania upór w utajnianiu w postępowaniach przed UTK dużej części danych, co nie daje rynkowi możliwości na realną kontrolę sposobu wyliczania stawek w de facto publicznej działalności zarządcy. Podobnie, od bardzo dawna trwa fundamentalny spór o podstawy naliczania mark-up’u w przewozach towarowych. Również w tych sprawach nie złożymy broni i będziemy walczyć o pełną przejrzystość i zasadność wyliczeń – dodaje Maciej Gładyga, Dyrektor Zarządzający IGTL.

Na końcu pisma IGTL prosi prezesa PKP PLK o ustosunkowanie się do stanu faktycznego i wniosków wynikających z pisma oraz niezwłoczne wskazanie planowanych przez PKP Polskie Linie Kolejowe SA działań. „W przypadku braku podjęcia przez zarządcę infrastruktury stosownych kroków zmierzających do prawidłowej kalkulacji stawek i rozliczenia z przewoźnikami kolejowymi bezprawnie pobranych kwot, IGTL widzi podstawy skierowania sprawy do Prezesa UTK, a w razie konieczności także do innych kompetentnych instytucji” – konkluduje IGTL.