Pierwszego maja ogłoszono, że w tym roku nie będzie przewozów na Średzkiej Kolei Powiatowej. Jednak nie oznacza to, że nic tam nie będzie się działo przez najbliższy rok. O bogatej historii, latach stagnacji, stanie obecnym oraz perspektywach na przyszłość z Arkadiuszem Kaczmarkiem, długoletnim wolontariuszem, jednym z założycieli Towarzystwa Przyjaciół Kolejki Średzkiej „Bana”, a obecnie członkiem zarządu i skarbnikiem stowarzyszenia rozmawia Rafał Jasiński.
Rafał Jasiński, „Rynek Kolejowy: Na wstępie proszę przedstawić Średzką Kolej Powiatową. Jak ona funkcjonowała w ostatnich latach?
Arkadiusz Kaczmarek, Towarzystwo Przyjaciół Kolejki Średzkiej „Bana”: Budowę Średzkiej Kolei Powiatowej (wówczas Schrodaer Kreisbahn) rozpoczęto w 1898 roku. Powstał wówczas odcinek Kobylepole – Główna (Poznań Wschód) o długości 5,2 km. Równocześnie rozpoczęto budowę linii wąskotorowej o rozstawie szyn 1000 mm, łączącej Kobylepole (obecnie Poznań) ze Środą Wielkopolską. W Kobylepolu znajdowała się główna parowozownia obsługująca normalnotorowe oraz wąskotorowe parowozy. Parowozownię pomocniczą wybudowano w Środzie, gdzie stacjonowały tylko parowozy wąskotorowe. Oficjalne rozpoczęcie działalności przewozowej rozpoczęto 23.06.1902 r. Od samego początku działalność ŚKP przynosiła spore zyski, co pozwoliło w 1903 roku oddać kolejną cześć linii normalnotorowej Malta – Starołęka o długości 5,4 km. Była to bocznica zapewniająca rozwój zakładów przemysłowych rozwijającego się Poznania. Równocześnie rozbudowano linie wąskotorowe. Kolej przewoziła wówczas głównie płody rolne, materiały budowlane oraz węgiel.
1 maja 1910 roku otwarto linię wąskotorową Środa – Zaniemyśl. Oprócz rozwoju sieci kolejowej kupowano nowy tabor. Po I wojnie światowej nastąpił dalszy rozwój sieci wąskotorowej. W 1925 roku wybudowano bocznicę Annopole – Czarnotki (o długości 9,5 km), a rok później Chwałkowo – Brodowo (5,7 km). W sumie sieć Średzkiej Kolei Powiatowej liczyła 118 km (11 km toru o rozstawie 1435 mm oraz 107 o rozstawie 1000 mm), stanowiąc jedną z najlepiej rozwiniętych samorządowych sieci kolejowych w ówczesnej II RP. Jako jedna z niewielu przynosiła spore dochody, dzięki czemu inwestowano w nowe rozwiązania techniczne. W latach 30-tych wybudowano m.in. turbinę wiatrową i lakiernię dla wagonów. Zakupiono również wagon motorowy dla obsługi odcinka Środa – Zaniemyśl. Po II wojnie światowej kolej była w dużo gorszej kondycji. Wieloletnia, intensywna eksploatacja bez wykonywania części napraw doprowadziła do odstawienia części taboru. Mimo wszystko sytuacja ekonomiczna kolei była bardzo dobra. Noszono się również z planem rozbudowy sieci wąskotorowej do Kostrzyna Wlkp. oraz do Śremu. Plany te zaprzepaściła nacjonalizacja kolei samorządowych.
Średzką Kolej Powiatową wcielono 1 lipca 1949r. do struktur PKP. W 1952 roku nastąpiła pierwsza rozbiórka linii normalnotorowej pomiędzy stacjami Malta – Brama Warszawska z powodu budowy sztucznego zalewu. W tym samym roku podjęto decyzję o zmianie rozstawu toru linii wąskotorowej z 1000 mm na 750 mm. Prace związane z przekuciem torowiska zakończono w 1954 roku. Oznaczało to całkowitą wymianę taboru wąskotorowego. Tabor Średzkiej KP trafił głównie na sieć Pomorskich Kolei Dojazdowych oraz częściowo do innych kolei o rozstawie 1000 mm. Do Środy zaczęto sprowadzać tabor na tor 750 mm prosto z fabryk (parowozy Px48 oraz wagony osobowe i towarowe) lub z innych kolejek o tym samym rozstawie szyn. Pomimo nadal intensywnych przewozów towarowych zamierał ruch osobowy zwłaszcza na linii Środa – Kobylepole. Zawieszono go w 1968 roku.
Konkurencja transportu drogowego doprowadziła do spadku przewozów towarowych i w konsekwencji do rozbiórki w latach 1973-1975 wszystkich linii bocznych. W latach 1976-1979 rozebrano linię główną wąskotorową z Kobylepola do Środy. Średzka Kolej Dojazdowa prowadziła już tylko ruch towarowy i osobowy na 14-kilometrowej linii Środa – Zaniemyśl. Przewozy z roku na rok systematycznie malały. W połowie lat 90-tych noszono się z całkowitym zawieszeniem przewozów. Takie plany PKP spowodowały brak przekazania na Średzką KD nowszego taboru produkcji rumuńskiej. Do lata 2000 roku przewozy towarowe oraz osobowe były prowadzone wyłącznie parowozami serii Px48. W latach 2000–2001 na ŚKD kursował wagon motorowy serii MBxd2. Kolej prowadziła planowe przewozy osobowe do końca czerwca 2001 roku.
Rok później Średzka KD wróciła pod zarząd Powiatu Średzkiego. Procedura pełnego przejęcia kolei od PKP trwała jednak aż 8 lat – w listopadzie 2010 po 61 latach kolejka znów stała się własnością powiatu. W lutym 2011 przywrócono jej historyczną nazwę Średzka Kolej Powiatowa. W 2014 roku odstawiono ostatni sprawny parowóz Px48-1756. Ruch pociągów przejęła lokomotywa spalinowa Lxd2 wypożyczona z Gniezna.
Ogłoszono, że w 2015 r. zostało zawieszone kursowanie pociągów na średzkiej wąskotorówce. Dlaczego tak się stało?
Na decyzję o zawieszeniu ruchu pociągów turystycznych złożyło się kilka czynników. Kolejka dotychczas funkcjonowała w strukturach Zarządu Dróg Powiatowych, który to decyzją Rady Powiatu Średzkiego z dniem 31 lipca 2015 kończy działalność. W związku z tym istnieje konieczność przekazania kolejki nowemu podmiotowi, a co za tym idzie uzyskanie nowych Świadectw Bezpieczeństwa. Kolejnym powodem jest uzasadniona krytyka włodarzy powiatu i mieszkańców, jakoby działanie kolejki było niewłaściwe. Podkreśla się wysoką dotację, którą otrzymywała kolejka i bardzo małą ilość pociągów, które uruchamiała. Trzecim punktem jest brak sprawnej lokomotywy. W 2014 roku służbę zakończył ostatni czynny parowóz Px48-1756. Dotychczasowy operator Średzkiej Kolei Powiatowej nie podjął współpracy na nowo zaproponowanych warunkach, w związku z tym Zarząd Powiatu Średzkiego uznał, iż w pierwszej kolejności należy pozyskać środki na naprawę P5 własnej lokomotywy.
Czy mimo zaprzestania prowadzenia ruchu pociągów, będzie prowadzona jakaś działalność na Średzkiej KP w 2015 r.?
Pomimo zawieszenia ruchu Towarzystwo Przyjaciół Kolejki Średzkiej „Bana” planuje organizację wydarzeń stacjonarnych na stacji Środa Miasto. Oprócz wystawy taboru i zwiedzania zaplecza technicznego, planujemy organizację wydarzeń kulturalnych, takich jak koncerty. Już w najbliższą sobotę zapraszamy na Noc Muzeów w godzinach 18-21. Planujemy też włączyć się w największą imprezę miejską, jaką są Średzkie Sejmiki Kultury. W tym przypadku chcielibyśmy zorganizować inscenizację historyczną z udziałem grupy rekonstrukcyjnej. Ogólnie rzecz biorąc, fakt zawieszenia ruchu pociągów nie oznacza, że nie będzie działo się nic.
Jaka przyszłość czeka wąskotorówkę? Czy istnieje realna szansa na wznowienie przewozów w niedalekiej przyszłości?
Przez ostatnie lata kolejka przeżywała stagnację. Obecnie jednak Zarząd i Rada Powiatu chcą spowodować, żeby Średzka Kolej Powiatowa zaczęła być znów znaczącą atrakcją naszego regionu. Wstępna koncepcja zakłada przekazanie kolejki nam, czyli Towarzystwu Przyjaciół Kolejki Średzkiej „Bana”, oczywiście wraz ze wsparciem finansowym. Model taki pozwoliłby na efektywne zarządzanie, którego nie potrafił wdrożyć Zarząd Dróg Powiatowych. Konieczne jest także wykreowanie markowego produktu turystycznego, z czym dotychczas także był problem, gdyż promocja praktycznie nie istniała. Zarówno przedstawiciele powiatu, jak i my utrzymujemy, iż pociągi powinny wyruszyć na szlak w sezonie 2016 roku.
Swoistym magnesem przyciągającym turystów jest trakcja parowa. Czy w przyszłości będzie szansa zobaczyć parowozy Px48-1756 lub Px48-1920 na szlaku?
Naprawa parowozu jest koniecznością. Czynimy już pierwsze kroki w tym kierunku. Myślę, że jest szansa, iż parowóz wyjedzie na szlak w przyszłym roku, choć jest to zadanie szalenie trudne pod względem technicznym i finansowym. Jako inicjatywę wspierającą zorganizowaliśmy zbiórkę publiczną, która ma wspomóc finansowo działania prowadzone przez Powiat Średzki. Pamiętajmy o tym, że ocalenie kolejki zawdzięczamy samorządowi powiatowemu. Jednak Powiat Średzki jest powiatem niedużym, z niskimi dochodami. Sam fakt, iż decyduje się na inwestycje w kolejkę oraz dalsze jej utrzymywanie jest godne podziwu. Dlatego zwracam się do wszystkich zainteresowanych, którzy chcą zachowania Średzkiej Kolei Powiatowej, ażeby wsparli naszą zbiórkę. Szczegóły na naszej stronie internetowej www.ciuchcia-sroda.pl w zakładce Zbiórka. Zwracam się również z apelem do firm i zakładów, które posiadają zbędne środki trwałe mogące pomóc nam w remontach taboru i infrastruktury, aby rozważyły możliwość przekazania nam tych środków. Z góry dziękujemy za wsparcie.
Zapisz się do newslettera:
