Od wielu lat tradycyjnie w czerwcu obchodzony jest Międzynarodowy Dzień Bezpieczeństwa na Przejazdach Kolejowych. To okazja do wymiany doświadczeń na temat działań zmierzających do poprawy bezpieczeństwa w tych newralgicznych miejscach, zarówno o charakterze technicznym, jak i edukacyjnym. O tym, że inicjatywy tego rodzaju są niezbędne, przypominają nam wypadki i incydenty, takie jak chociażby ostatnio nagłośniony przypadek objeżdżania zamkniętych rogatek przez autobus szkolny. Spróbujmy zatem podsumować, jak wygląda obecna sytuacja w Polsce, co udało się dotychczas osiągnąć i jakie wyzwania stoją jeszcze przed nami.
Wypadki na przejazdach kolejowo-drogowych są problemem kolei na całym świecie. Według najnowszych danych Agencji Kolejowej Unii Europejskiej średnio ok. 30% ofiar śmiertelnych w wypadkach na kolei w Unii Europejskiej to ofiary zdarzeń na przejazdach kolejowo-drogowych. Obchodzony co roku w czerwcu Międzynarodowy Dzień Bezpieczeństwa na Przejazdach Kolejowych (ILCAD, ang. International Level Crossings Awareness Day) to inicjatywa Międzynarodowego Związku Kolei (UIC), w której uczestniczą przedstawiciele kolei (Polskę reprezentuje Fundacja Grupy PKP) i organizacji zajmujących się bezpieczeństwem ruchu drogowego z blisko 60 krajów z całego świata. Tegoroczna konferencja z okazji ILCAD odbędzie się 9 czerwca w Denver w Stanach Zjednoczonych.
Wypadki na przejazdach w Polsce…
W 2020 r. na przejazdach kolejowo-drogowych doszło do 169 wypadków, co stanowiło 41,6% wszystkich wypadków w transporcie kolejowym. Łącznie na skrzyżowaniach dróg i kolei zginęło 47 osób, a 20 zostało ciężko rannych, co stanowiło odpowiednio 31,8% i 36,3% osób zabitych i ciężko rannych we wszystkich wypadkach w transporcie kolejowym. Bardziej tragiczne w skutkach są jedynie zdarzenia z udziałem osób nieupoważnionych na terenie kolejowym.
Wstępne dane za 2021 r. wskazują, że ten rok przyniósł pogorszenie pod względem liczby wypadków na przejazdach kolejowo-drogowych. Częściowo jest to zrozumiałe z uwagi na specyficzne uwarunkowania 2020 r., który ze względu na ograniczenia epidemiczne nie powinien być traktowany jako w pełni reprezentatywny. Niepokoi jednak skala zmian, gdyż według obecnych danych na liniach kolejowych odnotowano w sumie 221 wypadków na przejazdach kolejowo-drogowych. To więcej niż w ostatnich latach, choć wypadki te były mniej tragiczne w skutkach w porównaniu z 2020 rokiem – zginęło w nich 45 osób, a 16 zostało ciężko rannych.
…i w Unii Europejskiej
Obchody Międzynarodowego Dnia Bezpieczeństwa na Przejazdach Kolejowych mogą być okazją, by zwrócić uwagę na porównanie sytuacji w tym zakresie między Polską i innymi krajami. Takie porównanie zostało po raz pierwszy przeprowadzone w zeszłorocznym „Sprawozdaniu ze stanu bezpieczeństwa ruchu kolejowego”, a jego podstawą były dane dla państw Unii Europejskiej za 2019 r. (najnowsze dostępne), zgromadzone w ramach tzw. wspólnych wskaźników bezpieczeństwa.
Jeśli popatrzymy przez pryzmat liczb bezwzględnych, Polska wraz z Niemcami i Czechami otwiera statystyki wypadkowości na przejazdach w krajach Unii Europejskiej. W 2019 r. w naszym kraju było w sumie 68 znaczących wypadków na przejazdach, o 13 więcej niż Niemczech (drugich w kolejności) oraz o 22 więcej niż w Czechach (trzecich w kolejności). Na drugim biegunie listy znalazły się Irlandia, Litwa i Luksemburg, w których nie odnotowano w 2019 r. żadnego znaczącego wypadku na przejeździe czy przejściu. Znaczące wypadki są to zdarzenia z udziałem co najmniej jednego pojazdu kolejowego będącego w ruchu:
• z przynajmniej jedną ofiarą śmiertelną lub ciężko ranną lub
• powodujące znaczne szkody w taborze, torach kolejowych, instalacjach lub środowisku, tj. szkodę o wartości co najmniej 150 tysięcy euro lub
• powodujące znaczne zakłócenie ruchu, tj. wstrzymanie ruchu kolejowego na głównej linii kolejowej przez co najmniej 6 godzin.
Jako znaczące nie klasyfikuje się wypadków w warsztatach, w magazynach i miejscach do postoju pojazdów kolejowych.
Dane te wyglądają jednak nieco inaczej, gdy przyjrzymy się również innym czynnikom. Zacznijmy od liczby przejazdów: w tym ujęciu okazuje się, że dotychczasowi liderzy listy plasują się w środku stawki. Wszystkie trzy wspomniane kraje znajdują się bowiem na szczycie listy państw z największą liczbą przejazdów i przejść, co w naturalny sposób sprzyja powstawaniu zdarzeń na styku kolei i dróg. W naszym kraju odnotowujemy średnio 5,37 znaczącego wypadku na 1000 przejazdów i przejść, przy unijnej średniej na poziomie 5,00. Podobny wynik osiągają Czechy (5,64) i Niemcy (4,02), przy czym oba te kraje sąsiadują w rankingu z Polską. Najgorszy wynik: 19,18 znaczącego wypadku na 1000 przejazdów i przejść odnotowuje Portugalia. W sumie gorszy wynik od polskiego odnotowuje 13 państw UE.
Porównano także liczbę znaczących wypadków z wielkością pracy eksploatacyjnej wykonanej na danej sieci kolejowej. I tutaj znowu wyłonił się nieco inny obraz, choć nadal lepszy dla Polski. Nasz kraj uplasował się w środku stawki z wynikiem 0,27 znaczącego wypadku na milion pociągokilometrów. To nieco więcej niż średnia dla UE wynosząca 0,20. Podobny wynik osiągnęły Czechy: 0,26. W tym ujęciu wyraźnie jednak lepiej wypadły Niemcy, gdzie przypada 0,05 znaczącego wypadku na milion pociągokilometrów. Najgorszy wynik osiągnęła Grecja, gdzie na milion pociągokilometrów przypada 0,63 znaczącego wypadku.
Ostatnim analizowanym czynnikiem było wyposażenie przejazdów w urządzenia zabezpieczające. Sama instalacja tych urządzeń nie jest uniwersalną receptą na bezpieczeństwo. Dobrze obrazuje to przykład dwóch krajów: Belgii i Szwajcarii. Oba kraje mają zbliżoną liczbę przejazdów i przejść (odpowiednio 1700 i 1547), jak również podobny udział przejazdów wyposażonych w urządzenia zabezpieczające (86,82% i 90,24%). Mimo to w Belgii doszło w 2019 r. do 15 znaczących wypadków, a w Szwajcarii do jednego. Różnicy tej nie tłumaczy również wielkość pracy eksploatacyjnej, która jest niemal dwukrotnie wyższa w Szwajcarii.
Przykłady państw UE pokazują, że bezpieczeństwo na przejazdach kolejowo-drogowych to suma wielu czynników: liczby przejazdów, ale również ich cech (lokalizacji, wielkości ruchu kolejowego i drogowego), a także kultury jazdy kierowców, na którą wpływa m.in. stopień egzekwowania przepisów. Niezależnie jednak od kraju jedno jest pewne: przyczyną wypadków na przejazdach kolejowych niemal zawsze jest kierowca samochodu, którego nieuwaga, brak ostrożności czy nieprzestrzeganie przepisów doprowadzają do tragicznego finału. Dlatego właśnie, oprócz działań o charakterze typowo technicznym, czyli likwidacji bądź doposażania przejazdów, konieczne jest również oddziaływanie na kierowców.
Mniej przejazdów i wyższe mandaty
Ostatnie miesiące przyniosły sporo dobrych wiadomości w kontekście ograniczania ryzyka wypadków na przejazdach kolejowo-drogowych. Trwający program inwestycyjny na sieci narodowego zarządcy infrastruktury, spółki PKP Polskie Linie Kolejowe S.A., doprowadził do zmniejszenia w trakcie 2021 r. liczby przejazdów o 247 – do 11 672. To o 10 przejazdów więcej, aniżeli zlikwidowano w 2020 r. W sumie zatem w dwa lata ubyło prawie pół tysiąca przejazdów. Biorąc pod uwagę, że likwidacja przejazdów to najskuteczniejszy sposób ograniczania ryzyka występowania w tych miejscach wypadków, liczby te niezwykle cieszą. Uzupełnieniem tych działań jest podnoszenie kategorii pozostałych przejazdów; przykładowo w 2021 r. przybyło 105 przejazdów kat. B i C, a więc wyposażonych w sygnalizację świetlną, a w przypadku kat. B – również w rogatki. Inwestycje te także pozwalają na obniżenie ryzyka wystąpienia wypadku, choć ich skuteczność jest ograniczona stopniem przestrzegania przepisów przez kierowców.
W tym kontekście jednak szczególnie cieszy fakt, że w 2021 r. dostrzeżono również ten problem, do czego przyczyniły się również działania Prezesa UTK. Dzięki temu w nowelizacji Kodeksu wykroczeń, która weszła w życie z początkiem 2022 r., pojawiły się nowe wykroczenia związane z zachowaniem kierowców na przejazdach kolejowo-drogowych. Karze podlegać będzie m.in. objeżdżanie zamkniętych rogatek czy wjeżdżanie na przejazd przy sygnałach tego zabraniających. Podwyższono maksymalne stawki mandatów do 30 000 zł, przy karze wymierzonej przez sąd; do historii odeszły mandaty w wysokości 500 zł funkcjonujące przy wcześniej obowiązujących przepisach. Obecnie minimalna stawka za szereg wykroczeń na przejazdach kolejowo-drogowych to 2000 zł, a to jeszcze nie wszystko: kierowcy oprócz mandatu karani będą również punktami karnymi, które dodatkowo ostudzą zapał do ryzykownych zachowań w przyszłości.
Elementem działań mających na celu również zdyscyplinowanie kierowców na przejazdach kolejowo-drogowych jest także trwająca nowelizacja rozporządzenia w sprawie warunków technicznych dla przejazdów kolejowo-drogowych. Najważniejsze proponowane zmiany obejmują wprowadzenie obligatoryjnego zabezpieczenia przejazdów kat. B przed objeżdżaniem zamkniętych rogatek poprzez stosowanie wysp kanalizujących ruch, pasów separujących, obrzeży betonowych lub separatorów. Proponowane przepisy dopuszczają również stosowanie nowych rozwiązań i technologii umożliwiających wykrywanie przeszkód na przejeździe (np. dzięki zastosowaniu technologii radarowych, obrazowania termicznego lub czujników podczerwieni) czy stosowanie znaków o zmiennej treści, linii spowalniających (wibracyjnych), progów zwalniających lub dodatkowej kolorystyki nawierzchni drogowej na przejeździe. Według projektu przekazanego do konsultacji publicznych nowe rozporządzenie miałoby wejść w życie 21 września 2022 r.
Działania Prezesa UTK
W kontekście bezpieczeństwa na przejazdach kolejowo-drogowych jednym z kluczowych działań Prezesa UTK jest wdrożenie urządzeń umożliwiających wykrywanie ewentualnych wykroczeń popełnianych przez kierowców i informujących o nich odpowiednie służby. Zasada działania urządzeń oparta byłaby zatem na podobnej funkcjonalności jak w przypadku fotoradarów. Przeprowadzone dotychczas testy pozwoliły dopracować funkcjonalność identyfikacji wykroczeń na podstawie analizy rejestrowanego obrazu. Przejście do kolejnego etapu wdrażania wymaga jednak wprowadzenia odpowiednich zmian prawnych. Konieczne jest poszerzenie katalogu wykroczeń, które mogą być rejestrowane przez automatyczne urządzenia (obecnie ograniczają się one jedynie do wjazdu na czerwonym świetle i przekroczeniach prędkości), a także doprecyzowanie zasad nakładania kar i odpowiedzialnych za to organów.
Ważnym działaniem Prezesa UTK w ostatnich miesiącach było nawiązanie współpracy z Warszawską Koleją Dojazdową w zakresie oznakowania przejazdów kolejowo-drogowych tzw. żółtą naklejką. Mimo że spółka zarządza jedynie 44 przejazdami, są one szczególnie narażone na ryzyko wystąpienia wypadku. Infrastruktura kolejowa WKD na całym swym odcinku przebiega bowiem przez tereny gęsto zurbanizowane, z intensywnym ruchem drogowym, co w połączeniu ze znaczną liczbą pociągów sprzyja występowaniu niebezpiecznych zdarzeń. Potwierdzają to dane za rok 2020, gdy aż trzy przejazdy kolejowe WKD znalazły się w zestawieniu 10 przejazdów, na których doszło do więcej niż jednego wypadku w ciągu roku. WKD udało się w 2022 r. zakończyć proces wdrażania żółtej naklejki – przejazdy zostały oznakowane, a stosowne dane są już dostępne dla dyspozytorów numeru alarmowego 112. Przeprowadzono również testy funkcjonowania odpowiednich procedur.
W kontekście bezpieczeństwa na przejazdach kolejowo-drogowych ważne są działania edukacyjne – z jednej strony skierowane do kierowców i kandydatów na kierowców. W tym celu UTK przygotował film edukacyjny, który na różnych kanałach w Internecie obejrzało już ponad milion odbiorców. Z drugiej strony ważna jest edukacja uczestników rynku kolejowego – dlatego prowadzone są działania Akademii Bezpieczeństwa Kolejowego. W samym tylko ubiegłym roku w bezpłatnych szkoleniach udział wzięło niemal dwa tysiące przedstawicieli spółek kolejowych. Dużym powodzeniem cieszą się szkolenia dla komisji kolejowych, które badają zdarzenia. To w dużej mierze od jakości działań komisji zależy to, czy wnioski wyciągane po wypadkach będą trafne i przyczynią się do poprawy bezpieczeństwa. Dlatego tak ważne jest ciągłe podnoszenie kompetencji członków komisji – a tu doskonale sprawdzają się działania ABK.
Zapisz się do newslettera:
