Monorail z żyroskopem

W 1903 r. irlandzko-australijski inżynier Louis Philip Brennan (1852-1932) opatentował projekt pojazdu kolejowego zdolnego do poruszania się po pojedynczej szynie, utrzymującego równowagę dzięki wykorzystaniu mechanizmu żyroskopowego. Stworzył on początkowo niewielki model pokazujący możliwości tej maszyny. Sprawą zainteresowała się brytyjska armia, która obiecała mu 10 tys. funtów na poczet zbudowania pełnowymiarowego pojazdu. Ostatecznie środki te nie zostały przekazane, a Brennan musiał poszukiwać pieniędzy z innych źródeł. Udało mu się zebrać jedynie 2 tys. funtów.

Pomimo okrojonych funduszy, wynalazca skonstruował nieco większy model, który trafił na tor zbudowany w ogrodzie domu Brennana w Gillingham. Szybko stał się on obiektem zainteresowania ówczesnej prasy. Tak wizytę w ogrodzie Brennana i obserwację jego pojazdu relacjonował jeden z dziennikarzy: „Gdy [wagon] zbliża się, słyszymy cichy pomruk ukrytych żyroskopów (w większym modelu będą one całkiem bezgłośne), uderza nas spora szerokość wagonu w porównaniu do jego długości. Przypomina z wyglądu mały prom, nie jest podobny do jakiegokolwiek wagonu kolejowego. Teraz tor skręca ostro w prawo; pojazd pokonuje łuk z dużą łatwością, przechylając się nieco w kierunku zakrętu”. Na trasie modelu znalazł się nawet podwieszany most linowy, wiszący prawie 2 metry nad ziemią. Podczas pokazów Brennan usadzał na wagonie swoją córkę, która wjeżdżała na wspomniany most, gdzie pojazd zatrzymywał się na chwilę. Oglądających w zdumienie wprawiał fakt, iż był on w stanie bezproblemowo utrzymać równowagę nawet w takich warunkach.


Po zmianie brytyjskiego rządu zainteresowanie armii żyroskopowym monorailem mocno się zmniejszyło. Pomimo tego w 1907 r. pojawił się pomysł zbudowania jednoszynowej trasy kolejowej w dzisiejszym Pakistanie, ówczesnej kolonii brytyjskiej. W 1909 r. Brennan otrzymał w końcu środki, które pozwoliły mu na skonstruowanie pełnowymiarowego pojazdu mogącego zabrać na pokład maksymalnie 32 osoby. Miał on nieco ponad 12 m długości i 3 m szerokości oraz silnik spalinowy o mocy 15 kW. Wagon mógł rozwinąć prędkość do 35 km/h. Wykorzystujący dwa koła zamachowe mechanizm żyroskopowy został zamontowany pod podłogą pojazdu. Co ciekawe, zastosowanie tego rozwiązania umożliwiło zmniejszenie promienia łuków toru, po którym poruszał się pojazd, w porównaniu do kolei „tradycyjnej”. Twórca monoraila jako zaletę swojego rozwiązania pokazywał również fakt, że pojedyncza szyna była tańsza w budowie i utrzymaniu niż zwykły tor. Brennan był także niepoprawnym optymistą co do prędkości, jakie w przyszłości będą mogły osiągać budowane przezeń pojazdy. Jak mówił jednemu z dziennikarzy: „nie ma powodu, dla którego nasze monoraile nie będą mogły pojechać sto dwadzieścia, sto pięćdziesiąt, czy nawet dwieście mil na godzinę z zachowaniem absolutnej równowagi i o wiele większego poziomu bezpieczeństwa niż jest to możliwe w przypadku obecnych pociągów”.

Pierwsza oficjalna prezentacja systemu transportowego Brennana odbyła się 15 października 1909 r. Rok później, podczas wystawy japońsko-brytyjskiej odbywającej się w londyńskim White City, żyroskopowym monorailem przejechał się sam Winston Churchill. Wagon poruszał się po okrągłym torze z prędkością ok. 30 km/h, zabierając na pokład maksymalnie 50 osób. Zainteresowanie projektem ze strony samego Churchilla nie wpłynęło jednak na jego powodzenie – nie przyciągnął on inwestorów i wkrótce potem Brennan zrezygnował z jego realizacji.

Równolegle z Brennanem, nad żyroskopowym pojazdem kolejowym pracował Niemiec, August Scherl (1849-1921). Faktycznymi autorami tej konstrukcji byli jednak Paul Frohlich (konstruktor mechanizmu zapewniającego utrzymanie równowagi) oraz Emil Falcke (twórca pudła pojazdu). Scherl był za to osobą, która sfinansowała budowę żyroskopowego monoraila. Zaprezentował go po raz pierwszy w listopadzie 1909 r. w berlińskim ogrodzie zoologicznym. Maszyna Scherla była mniejsza od tej stworzonej przez Brennana – miała nieco ponad 5 m długości i mogła przewieźć jedynie czterech pasażerów. Zamontowano w niej nieco odmienny mechanizm żyroskopowy – żyroskopy Scherla były wertykalne, Brennana - horyzontalne. Pojazd działał podobno znakomicie, jednak Niemcowi nie udało się zapewnić finansowania niezbędnego dla dalszego rozwoju projektu.

Kolejowe pojazdy żyroskopowe budował także pochodzący z Rosji, ale mieszkający w Londynie arystokrata Piotr Szilowski (1871-1957). Skonstruował on taki pojazd w 1911 r., a dwa lata później powstał także żyrosamochód, który jeździł po ulicach Londynu. Szilowski zaproponował użycie pojedynczego żyroskopu (w odróżnieniu od pomysłów Brennana i Scherla). Spowodowało to jednak, że jego pojazd okazał się mniej stabilny.

Doświadczenia wspomnianych wynalazców miały zostać wykorzystane w 1922 r., kiedy to radziecki rząd planował zbudowanie kolei jednoszynowej pomiędzy Leningradem a Carskim Siołem. Ostatecznie jednak zrezygnowano z realizacji tego projektu. Powodem był brak niezbędnych funduszy.

Kolej żyroskopowa pozostała zatem jedynie niezrealizowaną wizją. Jest natomiast wciąż ciekawostką dla modelarzy, którzy czasem decydują się na wykorzystanie pomysłów Brennana i Scherla w zmniejszonej skali.