Kryzys energetyczny uderza w kolej. Ważny apel do Ministerstwa Infrastruktury

O najważniejszej obecnie w całym rynku transportu sprawie pisaliśmy już kilkukrotnie; branża kolejowa działa aktywnie w sprawie kryzysu energetycznemu, który zagraża dalszemu prowadzeniu przewozów, a co za tym idzie, całemu przemysłowi i energetyce. W czasie ostatniego posiedzenia Rady Programowej, które odbyło się 31 sierpnia br. w Warszawie, przedstawiciele przewoźników kolejowych, zarządców i operatorów infrastruktury oraz ekspertów branży kolejowej i energetycznej zrzeszeni w CEEK dyskutowali na temat możliwych kierunków wsparcia sektora w bieżącej sytuacji.

– Bez interwencji i pomocy rządu grożą nam w niektórych przypadkach już drugie albo i trzecie podwyżki cen biletów. Możliwe jest też po prostu psucie oferty przewozowej przez ograniczanie liczby uruchamianych pociągów, co doprowadzi do wygaszania popytu i ich likwidacji w ogóle. Procedowany jest projekt ustawy umożliwiającej obniżenie stawek za dostęp do infrastruktury w sytuacjach nadzwyczajnych. Obecna na pewno do takich należy, więc liczymy na szybkie przyjęcie przepisów. Po zgodzie KE mamy także nadzieję na wprowadzenie zerowej stawki VAT na bilety kolejowe i autobusowe. Musimy robić wszystko, by ceny paliw i energii nie zniszczyły dorobku ostatnich lat, kiedy to zaczęliśmy odzyskiwać zaufanie ludzi do publicznego transportu zbiorowego – mówi "Rynkowi Kolejowemu" Adrian Furgalski, przewodniczący Railway Business Forum.

Są konkretne propozycje dla ministra infrastruktury

Teraz Centrum Efektywności Energetycznej Kolei (CEEK), zrzeszające podmioty odpowiedzialne za 95% zużycia energii na kolei, Fundacja Pro Kolej oraz Railway Business Forum (RBF) zwróciły się z apelem o podjęcie działań łagodzących negatywne skutki rosnących cen energii. – Kolej, jako fundament całego systemu gospodarczego, powinna zostać objęta parasolem ochronnym, który umożliwi zachowanie ciągłości i niezbędnej skali przewozu towarów i pasażerów – czytamy w piśmie skierowanym do ministra Andrzeja Adamczyka. 

Przedstawiono kierunki możliwych działań, które w ocenie są kluczowe w obliczu tej niezwykle trudnej sytuacji. To:

•  Zawieszenie obowiązywania tzw. opłaty mocowej dla podmiotów działających na rynku kolejowym

Opłata mocowa, która weszła w życie z początkiem ubiegłego roku jako instrument wsparcia energetyki konwencjonalnej, stanowi dodatkowe obciążenie dla przewoźników kolejowych jako odbiorców końcowych energii elektrycznej. Według naszych szacunków opłata mocowa obciąża branżę kolejową kwotą 100 mln PLN rocznie. Co więcej, charakter usług świadczonych przez przewoźników kolejowych zmusza ich do realizacji przewozów w określonych godzinach, a w konsekwencji konsumowania znacznych ilości energii w godzinach jej największego zużycia. Oznacza to, że podmioty branży kolejowej są jedynie biernym płatnikiem opłaty mocowej i nie mają możliwości proaktywnego działania celem jej ograniczenia. Zlikwidowanie opłaty mocowej na energię elektryczną wykorzystywaną na potrzeby pasażerskiego transportu kolejowego jest możliwe także w świetle unijnych przepisów – są kraje UE, które uzyskały zgodę Komisji Europejskiej na takie rozwiązanie. Postulaty dotyczące zawieszenia funkcjonowania opłaty mocowej zostały już przedstawione także przez Związek Samorządowych Przewoźników Kolejowych, co potwierdza, że jest to istotny postulat dla wszystkich podmiotów funkcjonujących na polskim rynku kolejowym – argumentuje CEEK.

• Działania w zakresie kosztów zakupu uprawnień do emisji CO2

W Polsce największa część wytwarzanej energii (ok. 70%) pochodzi z elektrowni węglowych, w efekcie czego koszt zakupu uprawnień do emisji CO2 jest istotną składową całościowego kosztu energii elektrycznej. Szczególnie, że jak wyliczył Polski Instytut Ekonomiczny, koszt emisji CO2 w produkcji jednej megawatogodziny energii w Polsce jest trzykrotnie wyższy od średniej unijnej. Certyfikaty do emisji osiągają obecnie rekordowe poziomy rzędu 80 euro za tonę (niedawno było to ok 20 euro), co ma znaczący negatywny wpływ na cenę energii trakcyjnej dostarczanej przewoźnikom kolejowym. Rezygnacja z obciążenia sektora kolejowego, który spełnia istotne funkcje społeczne, kosztami uprawnień do emisji CO2, pozwoli na obniżenie ceny energii elektrycznej o około 11%. W obecnej sytuacji rynkowej niezbędna jest interwencja celem ograniczenia kosztów zakupu uprawnień do emisji CO2 lub zagwarantowanie odbiorcom końcowym rekompensat, dzięki którym możliwe będzie utrzymanie rentowności przewozów –czytamy.

• Obniżka stawek za dostęp do torów/redukcja opłaty dostępowej

Kolejnym elementem, który zdaniem CEEK powinien stanowić część Tarczy Pomocowej dla sektora kolejowego, jest redukcja opłaty dostępowej. Stanowi ona znaczący element kosztochłonny dla przewoźników kolejowych, a konieczność wprowadzenia ulg w tym zakresie była postulowana m.in. przez Komisję Europejską. Prace w tym zakresie prowadzi także specjalny zespół powołany przez Prezesa Urzędu Transportu Kolejowego, z aktywnym udziałem przedstawicieli Ministerstwa Infrastruktury. Takie działanie mogłoby skompensować znaczącą część wzrostu kosztów wynikających z wysokich cen energii.

Aby zrekompensować obniżenie tej opłaty zarządcy infrastruktury, CEEK postuluje przekierowanie na ten cel dodatkowych wpływów z opłat drogowych z odcinków nieobjętych obecnie systemem e-toll. Takie działanie nie tylko pozwoli zmniejszyć negatywne oddziaływanie rosnących cen energii, ale będzie także wspierało rozwój konkurencyjności kolei jako najmniej emisyjnego środka transportu. Przenoszenie potoków towarów i pasażerów na kolej jest obecnie szczególnie istotne w związku z koniecznością wyeliminowania rosyjskich surowców energetycznych.

Kolej aktywnie działa dla obniżenia zużycia energii

Warto przypomnieć, że aby zmniejszać zapotrzebowanie na energię elektryczną dla sektora kolejowego, branża skupiona w CEEK od trzech lat proaktywnie szuka rozwiązań efektywnych energetycznie i aktywnie je wdraża. Flagowy program Zielona Kolej® zakłada przejście branży kolejowej na zasilanie w 85% energią z OZE – do 2030 roku. Docelowo program ten zakłada całkowite, czyli stuprocentowe wykorzystanie energii z OZE w sektorze kolejowym. Na dziś już 10 podmiotów zadeklarowało udział w programie – wykonują one 22% towarowych i 34% pasażerskich przewozów w naszym kraju. Realizowane są także projekty związane z eco-drivingiem poprzez stymulowanie maszynistów do prowadzenia lokomotyw w sposób oszczędny, czy upowszechniamy wykorzystanie rekuperacji, która umożliwia odzysk części energii podczas hamowania pojazdu szynowego. Dzięki stworzeniu spójnego systemu do eco-driving’u na kolei, w ciągu 10 lat wygenerujemy oszczędności energii elektrycznej na poziomie 400 GWh, a rekuperacja pozwoli na oszczędność kolejnych 600 GWh – podkreśla CEEK, dodając, że niezależnie przewoźnicy wraz z PKP Energetyka szukają optymalnych modeli zakupu energii elektrycznej na rok 2023. Aktualnie w ramach umów długoterminowych rozważany jest model wyznaczania ceny w cyklach kwartalnych, aby zminimalizować ryzyko zakupu energii elektrycznej w wysokiej cenie na cały 2023 rok. Niestety powyższe inicjatywy nie będą wystarczające, aby utrzymać rentowność i konkurencyjność kolei w obliczu drastycznego wzrostu kosztów prowadzenia działalności spowodowanego wzrostem cen energii, dlatego też zwracamy się z niniejszym apelem.

Podsumowując, branża podkreśla w ostatnich miesiącach, że m.in. przez rosnące ceny paliw kolej staje się coraz bardziej atrakcyjną alternatywą dla transportu drogowego. Liczba pasażerów wróciła już na dobre do poziomów notowanych przed pandemią COVID-19, a u wielu przewoźników nawet je przewyższa. W obliczu szczególnych okoliczności rynkowych konieczne jest systemowe wsparcie dla sektora kolejowego, aby utrzymać jego konkurencyjność. Dlatego też postulujemy m.in. o zawieszenie opłaty mocowej na 2023 rok, zniesienie kosztów uprawnień emisji CO2, czy obniżkę stawek za dostęp do torów. Podjęcie pilnych działań jest niezbędne, aby zapewnić realną pomoc dla sektora kolejowego w czasie trwającego kryzysu energetycznego i nie doprowadzić do wzrostu cen biletów, czy ograniczenia siatki realizowanych połączeń.

– Rekordowo wysokie i wciąż rosnące ceny energii elektrycznej spowodują w 2023 roku wzrost kosztów przewoźników o około 3,6 mld złotych, czyli o nawet 146% (szacunek zrobiony na podstawie notowań kontraktu rocznego na rok 2023 na poziome 1970 zł/MWh). Zaproponowane przez nas działania pozwoliłyby temu skutecznie zapobiec, a ich skala mieści się w zakresie interwencji publicznych podejmowanych w ostatnich latach przez rząd. Pokrycie kosztu wzrostów cen energii ze środków budżetowych byłoby 2,5 razy tańsze, niż koszty wprowadzonej w 2018 roku tzw. „Ustawy Prądowej” i stanowiłoby 80% kosztów Tarczy Antyinflacyjnej 2.0 na paliwa silnikowe, która została wprowadzona w br. – podsumowują autorzy apelu.