Kongres entuzjastów i przyjaciół kolei. Przed jakimi wyzwaniami stoją pasjonaci?

Piotr Skubisz: Z ramienia Fundacji ProKolej jesteś współorganizatorem pierwszego Kongresu entuzjastów i przyjaciół kolei – skąd ta inicjatywa i do kogo ją adresujecie?

Jakub Majewski: Nad kongresem pracujemy wspólnie z Piaseczyńsko-Grójeckim Towarzystwem Kolei Wąskotorowej oraz Klubem Miłośników Warszawskiej Kolei Dojazdowej. Bo w Polsce jest wiele środowisk, którym leży na sercu dobrze zorganizowany transport, w tym transport szynowy. Są grupy oczekujące na poprawę oferty przewozowej kolei, entuzjaści, którzy zajmują się historią, aktywiści, którzy szukają sposobów powstrzymania zmian klimatycznych, czy też kierują się troską o zdrowie i bezpieczeństwo mieszkańców miejscowości poprzecinanych drogami tranzytowymi. Pomyśleliśmy, że warto ich zebrać w jednym miejscu, żeby zobaczyli, że jest ich dużo, że każdy ma trochę inne doświadczenia i inne sukcesy. Ale wiele spraw można połączyć i wtedy okaże się, że powstaje dodatkowe paliwo do działania, a energia społeczna do mobilizacji wokół tematów kolejowych ma charakter szeroki i ogólnopolski.

Wspomniałeś między innymi o aktywistach i o mniejszych miejscowościach. Czy możesz podać przykłady działań aktywistów zakończone sukcesem?

Myślę, że jest sporo takich rzeczy jak Polska długa i szeroka, poczynając od Bieszczad, w których Jurek, miejscowy radny, walczy z sukcesami o kolej w powiecie sanockim. W dużej mierze dzięki niemu udało się przywrócić po wielu latach połączenia dalekobieżne nie tylko do Zagórza, ale nawet dalej do Uherzec nad Jeziorem Solińskim, czy do Łupkowa. Sezonowo są uruchamiane pociągi, które wożą turystów z powiatu bliżej Bieszczad, zabierają rowerzystów, ludzi którzy chodzą po górach z plecakami. To przykład jak nagłośnić lokalną inicjatywę, zebrać grupę osób wspierających, założyć stowarzyszenie, przekonać samorządowców i w rezultacie odzyskać zlikwidowane pociągi. Podobny przykład to inicjatywa reaktywacji ruchu na linii Sucha Beskidzka – Żywiec, która też była przez kilka lat nieczynna. Stowarzyszenie „Kolej Beskidzka” walczyło o to, żeby pociągi wróciły i one wróciły. Najpierw lokalnie w weekendy, potem dla studentów w dłużnych relacjach do Krakowa. Aż wreszcie wrócił ruch dalekobieżny. Mimo że linia była przeznaczona wręcz do likwidacji, a nawet do fizycznej rozbiórki torów. To też przykład, jak w temat kolejowy zaangażować lokalne samorządy, jak załatwić pieniądze na remont, czy przygotować dokumentację do dużej modernizacji.

Gdyby nie ludzie tam na miejscu, to nikt by o tym temacie nie usłyszał i mielibyśmy kolejną białą plamę na mapie komunikacyjnej kraju.

Są oczywiście przykłady kolei lokalnych, czy wąskotorowych prowadzonych przez entuzjastów. To taki obszar, który swego czasu PKP porzuciło. W Rogowie koło Koluszek aktywiści z Fundacji Polskich Kolei Wąskotorowych prowadzą kolej muzealną, pieczołowicie odtwarzając jej historyczny kształt w najmniejszych detalach. Latami wydeptują ścieżki w urzędach i nagle się okazuje, że z rezerwy premiera dostają milionową dotację na przywrócenie do ruchu nieczynnego parowozu. Temat uznawany za niszowy przebija się do mainstreamu na najwyższym szczeblu. Do polityków trafia argument, że środki przeznaczone na naprawę parowozu, przyciągną turystów, pozwolą na pokazanie w atrakcyjny sposób tradycji kolejowej. Według mnie bardzo duży sukces aktywistów.

Na Żuławach dzięki ciężkiej pracy członków Pomorskiego Towarzystwa Miłośników Kolei Żelaznych do regularnego ruchu wróciła kolej zamknięta przez PKP. Pociągi uznane za zbędne w sezonie wakacyjnym przewożą ponad 70 tys. osób. A infrastruktura przeznaczona na złom zostaje zgłoszona do modernizacji w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego na kolejną perspektywę unijną. To wszystko są przykłady rzeczywiście pokazujące, że konsekwentna praca promująca kolej może przynieść efekty liczone w tysiącach osób i milionach złotych.

Jaka była tajemnica tych sukcesów?

To nie tajemnica tylko ludzie. Za każdym z tych przypadków stoją konkretni ludzie, którzy oprócz determinacji mieli pojęcie o tym, jak funkcjonują mechanizmy partycypacji społecznej. I zaangażowali się nie tylko osobiście, ale również poprzez organizacje pozarządowe.

Poza tym poświęcili naprawdę dużo czasu na kontakt z decydentami. Kolej to branża o bardzo dużej skali i zmiany wymagają w tym przypadku, nie tygodni, czy w miesięcy, ale raczej lat lobbowania.

Dlatego na naszym Kongresie chcielibyśmy pokazać, że oprócz dobrego pomysłu trzeba mieć cierpliwość i narzędzia. Bo sam entuzjazm oraz wiedza tematyczna nie wystarczą, żeby się przebić przez struktury administracyjne. Trzeba jeszcze umieć rozmawiać i to jest to, o czym często mówi Instytut Spraw Obywatelskich – czyli warsztat społecznikowski.

Kongres będzie więc miejscem na prezentację konkretnych sukcesów wraz z narzędziami, które pozwoliły je osiągnąć. Po to, żeby stały się inspiracją i jednocześnie przewodnikiem dla innych. Wydaje mi się, że nic tak dobrze nie mobilizuje do dalszej pracy jak zobaczenie, że komuś w podobnej sytuacji, w innym regionie się udało. Czyli jest to możliwe.

Jaki jest zakres tematyczny Kongresu, co może w nim zainteresować początkujących entuzjastów kolei?

Chcielibyśmy pokazać przede wszystkim pozytywne przykłady i dobre praktyki. Program wydarzenia jest złożony z wystąpień i z dyskusji na kanwie konkretnych sukcesów aktywistów. W naszej ocenie to najlepsza inspiracja dla tych, którzy stają przed podobnymi problemami. W mniejszym stopniu chcemy opowiadać o historycznych lokomotywach i wchodzić w detale i odcienie ich malowania w poszczególnych epokach. Tylko raczej pokazać, jak załatwić wiadro farby, żeby tę lokomotywę móc pomalować. Albo jak w ogóle dostać prawo jej pomalowania.

Myślę też, że sporo grup lokalnych stara się, czy to przywrócić poprzednie połączenia kolejowe, czy też stworzyć nowe. Czy na Kongresie będzie mowa o historii połączenia Kraków-Zakopane przez Piekiełko?

Tak – to jest też bardzo ciekawa historia pokazująca problem, który nie doczekał się rozwiązania od ponad 100 lat. O potrzebie budowy tej linii mówi się od dawna, ale w konkretnych programach inwestycyjnych pojawia się ona tylko w rubryce studia i analizy. Równolegle cały czas buduje się drogę ekspresową do Zakopanego, która – jak łatwo zgadnąć – będzie się kończyła wielkim korkiem przy wjeździe do tego miasta. Niby wszyscy to wiedzą, że alternatywą dla zalewu samochodów jest kolej. Ale w tym przypadku prace nawet nie ruszyły. Żeby zwrócić uwagę na tę dysproporcję, urządzono nawet prowokację. Koparka, gdzieś pośrodku przyszłej trasy, ułożyła kawałek toru i opublikowano zdjęcie samorządowców wbijających pierwszą łopatę. Pomysłodawcą tego happeningu był Piotr z Zakopanego, kierujący inicjatywą Pociąg-Autobus-Góry. To on namówił samorządy, by jednym głosem domagały się poszerzenia kolejowych planów inwestycyjnych.

Całą rozmowę z Jakubem Majewskim można przeczytać tutaj.

„Kongres entuzjastów i przyjaciół kolei” odbędzie się w dniach 16-17 października 2021 r. w Piasecznie.

W programie spotkania znajdą się: prezentacje, warsztaty i wizyta studyjna.

– Zapraszamy na czynną kolej turystyczną, żeby na konkretnym przykładzie pokazać, z jakimi wyzwaniami technicznymi i organizacyjnymi mierzą się na co dzień stowarzyszenia kolejowe. Ale również jak duży jest potencjał zabytków kolejowych i jak zainteresować nimi szerszą publiczność – wyjaśnia Piotr Nowicki gospodarz kongresu i prezes Piaseczyńsko-Grójeckiego Towarzystwa Kolei Wąskotorowej.

Partnerem Pierwszego Kongresu Entuzjastów i Sympatyków Kolei jest Samorząd Województwa Mazowieckiego – #MazowszeSercePolski. Szczegółowy plan wydarzenia dostępny jest na stronie internetowej.