Kolejowe zabytki – daleka droga do wzmocnienia ochrony

Jak przypomniała posłanka, PKP SA są właścicielem wielkiej liczby zabytków architektury. – Zdecydowana większość obiektów architektury kolejowej zbudowana została ponad sto lat temu. Oczywiście spółka PKP SA nie jest instytucją muzealną, niemniej spoczywa na niej jako właścicielu nieruchomości obowiązek należytego utrzymania posiadanych obiektów – zaznaczyła. Niestety, jak stwierdziła, obiekty inne niż dworce rzadko są remontowane przez spółkę.

Pojedyncze wieże adaptowane do nowych celów

Ważną częścią tej – często niszczejącej – substancji zabytkowej są wieże ciśnień. – Rozwiązaniem problemu może być przekształcanie wież wodnych w wieże widokowe, punkty gastronomiczne lub mieszkania – proponuje posłanka, podając szereg przykładów z Polski oraz Niemiec. Podkreślając, że rolą państwa powinno być dbanie o historię i związane z nią zabytki, spytała o liczbę obiektów zabytkowych w posiadaniu PKP SA wpisanych do gminnych ewidencji zabytków oraz do rejestru zabytków. Kolejne pytanie dotyczyło liczby kolejowych obiektów zabytkowych w PKP SA i PKP PLK wybudowanych przed rokiem 1900.

– Czy są prowadzone prace nad programem ochrony kolejowych obiektów zabytkowych? – pytała dalej Matysiak. Dalszą część interpelacji stanowiły pytania o plany dla wybranych wież wodnych w poszczególnych województwach – kilku lub kilkunastu (przy stacjach normalnotorowych i wąskotorowych) dla każdego. W niektórych punktach autorka dodała pytania o plany związane z innymi kolejowymi zabytkami, takimi jak budynki dworców czy nastawni.

Będzie inwentaryzacja…

Odpowiedzi w imieniu ministra kultury i dziedzictwa narodowego udzieliła sekretarz stanu Bożena Żelazowska. Jak podkreśliła, resort kultury nie ma danych na temat obiektów zabytkowych będących w posiadaniu PKP, a wpisanych do ewidencji gminnej. Tę ostatnią ma obowiązek prowadzić wójt, burmistrz lub prezydent miasta. Ministerstwo nie posiada też informacji o stanie własności kolejowych zabytków rejestrowych. To samo dotyczy obiektów powstałych przed wskazaną przez posłankę datą.

Jak poinformowała przedstawicielka MKiDN, w Krajowym Programie Ochrony Zabytków i Opieki nad Zabytkami na lata 2023-2026 przyjętym uchwałą rządu z 8 grudnia 2023 r. wyznaczono zadanie polegające na „weryfikacji i klasyfikacji zasobu, jego stanu zachowania i waloryzacji zabytków techniki kolejowej i zaplecza kolejowego”.

…ale jeszcze się nie zaczęła

Wcześniej, w 2020 r., przy Departamencie Ochrony Zabytków MKiDN zaczął działać zespół roboczy do spraw rozwiązywania bieżących problemów związanych z inwestycjami PKP SA i PKP PLK przy zabytkowych obiektach infrastruktury kolejowej (zarówno z rejestru zabytków, jak i z ewidencji gminnych). W jego skład wchodzą przedstawiciele obu spółek kolejowych, MKiDN, Ministerstwa Infrastruktury i wojewódzkich konserwatorów zabytków.

Od 2020 r. do 2023 r. departament przygotowywał rozpoznanie zasobu zabytków związanych z infrastrukturą kolejową i drogową. – W związku z powziętymi ustaleniami zdecydowano w 2023 r., w ramach KPOZ na lata 2023-2026 r., zlecić Narodowemu Instytutowi Konserwacji Zabytków prowadzenie weryfikacji i waloryzacji zabytków techniki kolejowej. Prace te jednak nie rozpoczęły się jeszcze z uwagi na weryfikowanie ww. Programu – wyjaśnia Żelazowska.

Najwięcej zależy od właściciela

NIKZ zlecił opracowanie wytycznych do wyznaczania nośności zabytkowych mostów i wiaduktów kolejowych, które mają ułatwić przygotowania do prowadzonych przy nich inwestycji oraz zminimalizować ewentualne szkody dla ich wartości zabytkowych. Dokument jest w trakcie weryfikacji przed przedstawieniem Generalnemu Konserwatorowi Zabytków oraz ministrowi infrastruktury.

– Zgodnie z art. 5 ustawy o ochronie zabytków opieka nad zabytkiem spoczywa przede wszystkim na jego właścicielu – przypomina przedstawicielka MKiDN. Rola administracji państwowej polega głównie na tworzeniu otoczenia prawnego, zapobieganiu zagrożeniom oraz na kontroli przestrzegania przepisów. Do zabytków rejestrowych, objętych obroną konserwatorską, należy 18 spośród obiektów wymienionych przez posłankę w interpelacji