W sejmie znów burza o Impulsy Newagu [relacja]

We wtorek 27 lutego w sejmie odbyło się drugie już posiedzenie Parlamentarnego Zespołu ds. Walki Wykluczeniem Transportowym w sprawie "Niejasności wokół problemów z pojazdami Impuls". Posiedzenie rozpoczęło się od prezentacji dr hab. inż. Marka Pawlika z Instytutu Kolejnictwa, który przedstawił stan cyberbezpieczeństwa na kolei, przede wszystkim od strony prawnej. Jak podkreślał, każda zmiana w taborze, także w warstwie cyfrowej, musi zostać oceniona pod kątem bezpieczeństwa. Przyznał, że w w normach wyraźnie zostało określone, kto jest za to odpowiedziany.

Co istotne, w ocenie wicedyrektora Instytutu Kolejnictwa nie ma narzędzi gwarantujących, że w oprogramowaniu pociągu nie zostaną wprowadzone zmiany, choć możliwe jest tworzenie narzędzi, które weryfikują czy zmiana miała miejsce, czy nie. – Dziś zamawiając tabor, możemy zabezpieczyć go w ten sposób, żeby było jasne, w którym momencie zmieniono oprogramowanie i kto to wykonał. Ale takich zabezpieczeń nie posiada żaden tabor wcześniej zamawiany – podsumował, podkreślając, że dotyczy to nie tylko Polski, ale całego świata. Jak dodał prof. Pawlik, zmiany technologiczne w świecie cyfrowym następują co 5-7 lat, a w taborze podstawowym czasem eksploatacji jest 30 lat. Dlatego przewoźnicy muszą monitorować zmiany w zakresie zagrożeń – podkreślił.
Wiceprezes Newagu Józef Michalik podkreślał, że wymagania dotyczące cyberbezpieczeństwa kolei to wciąż melodia przyszłości. – Dzisiaj nie ma gotowych norm unijnych, a Ministerstwo Cyfryzacji wciąż nie wprowadziło krajowego systemu cyberbezpieczeństwa – mówił, wskazując, że wdrożenie zabezpieczeń nie tylko u producentów taboru, ale u ich dostawców to proces wieloletni. Podkreślił, że Newag opublikował Białą Księgę z sugestiami działań, które można wykonać już teraz, zauważając jednocześnie, że zarządzanie zmianą jest bardzo drogie na kolei, w związku z tym automatycznie pojawia się kwestia tego, kto zapłaci za wdrożenie nowych rozwiązań.

Piotr Wakuła, dyrektor Biura Eksploatacyjno-Technicznego Kolei Mazowieckich podkreślał z kolei, że pociągi Impuls eksploatowane przez spółkę zostały zamówione w wyniku przetargu opracowanego w 2013 roku, kiedy o cyberbezpieczeństwie na kolei nie mówił nikt. Jego zdaniem trudno w takiej sytuacji zrzucać całą odpowiedzialność za tę sferę wyłącznie na przewoźników.

Przewoźnicy żądają wyjaśnień

W dalszej części dyskusja skierowana została na problemy w eksploatacji pociągów Impuls. Widać było, jak ważne jest wyjaśnienie tej sprawy dla przewoźników, którzy licznie stawili się na sali. Jednym z dyskusji były zmiany w oprogramowaniu, wprowadzane przez producenta pociągów –również zdalnie i po okresie gwarancji. – Każda zmiana jest inicjonowana przez ECM (podmiot odpowiedzialny za bezpieczeństwo) – zapewniał wiceprezes Michalik dodając, że o szczegółach zmian w oprogramowaniu Impulsów nie powie ze względu na trwające śledztwo.

Zainteresowanie posiedzeniem sejmowego zespołu @PolaMatysiak ws Newagu ogromne. 20 min przed startem już pełno . następne chyba będzie na sali plenarnej :) pic.twitter.com/nZDGxrlIHw

— Jakub Madrjas (@JMadrjas) February 27, 2024

Przewoźnicy jednoznacznie zaprzeczyli jednak tej tezie. Piotr Wakuła z Kolei Mazowieckich podkreślał, że oprogramowanie pociągów Impuls ma inną datę, niż data dostawy pojazdu, o czym nikt nie powiadomił przewoźnika. Zmiany w oprogramowaniu bez informowania przewoźnika potwierdził również dyrektor zarządzający Polregio Wiesław Szafrański i wiceprezes Kolei Dolnośląskich Wojciech Zdanowski. 

Przedstawiciele Dragon Sector dodawali, że niektóre zmiany w oprogramowaniu zostały ujawnione dopiero przez nich. Zapytany wprost przez przewodniczącą Paulinę Matysiak wiceprezes Newagu Józef Michalik powiedział, że producent nie ma zdalnego dostępu do oprogramowania pojazdów. To stwierdzenie również wywołało jednak protesty przewoźników.

200 tys. zł za diagnozę Impulsów KD

Operatorzy kilkukrotnie zwracali uwagę, że zarówno oni, jak i ich pasażerowie są najbardziej poszkodowani w tej sytuacji. – Nasze Impulsy były wyłączone z ruchu przez kilka miesięcy, co naraziło naszych pasażerów na tłok w pociągach, a spółkę na straty wizerunkowe i finansowe – podkreślał wiceprezes KD Wojciech Zdanowski. – Nie zgadzamy się z zarzutami, że źle utrzymujemy nasze pojazdy – dodawali przedstawiciele Polregio. – Do wyboru wykonawcy utrzymania zobowiązuje nas prawo zamówień publicznych. Mamy go nie przestrzegać? – pytał retorycznie Piotr Wakuła z Kolei Mazowieckich, dodając, że przecież pociągi nie mogą zostać odstawione, jeśli producent nie wystartuje w takim przetargu.
 
– W czerwcu 2022 roku spółka Newag złożyła ofertę dotyczącą dokonania diagnozy przyczyn, dla których kolejne pojazdy Impuls są unieruchamiane. Zapłaciliśmy żądaną przez Newag kwotę za diagnozę, po czym pojazdy te w niemal cudowny sposób zostały uruchomione. Do dnia dzisiejszego, mimo wielokrotnych monitów, nie otrzymaliśmy jednak samej diagnozy, która była przedmiotem oferty – podkreślał. 

Oryginalna strategia biznesowa. Obrazić większość zamawiających w kraju. ;)

— Tomasz Gontarz (@TGontarz) February 27, 2024

W odpowiedzi prezes Newagu Zbigniew Konieczek podkreślił, że dokumenty te zostały przekazane prokuraturze. – Ale oferta miała dotyczyć diagnozy, a nie uruchomienia. Do dziś uchylacie się od zrealizowania tego zlecenia - ripostował adw. Eulenfeld dodając, że były na to prawie dwa lata, a zasłanianie się dopiero rozpoczętym śledztwem jest "słabe". Józef Michalik z Newagu odpierał zarzuty, twierdząc, że zarówno oferta, jak i faktura wcale nie dotyczyły diagnozy. Ujawniono, że usługa ta kosztowała Koleje Dolnośląskie dwieście tysięcy złotych. 

Sprawa wciąż budzi ogromne emocje

Dyskusja wielokrotnie wchodziła na bardzo emocjonalny poziom – szczególnie w ostrych wymianach zdań pomiędzy Katarzyną Szwarc, przewodnicząca Rady Nadzorczej Newagu a posłem Januszem Cieszyńskim z PiS czy przewodniczącą zespołu Pauliną Matysiak (Razem) a prezesem Newagu Zbigniewem Konieczkiem. – To wasze pociągi, i żadne inne, wyłączają się 21 grudnia, by cudownie ruszyć 1 stycznia. Dlatego tu jesteśmy – przerwała posłanka Matysiak, gdy prezes Newagu zaczął pokazywać na prezentacji wykolejony skład 222M z uchodźcami i cytować wywiady wiceministra Piotra Malepszaka. 

Janusz Cieszyński atakował z kolei Katarzynę Szwarc, zauważając, że pełni ona funkcje nadzorcze w spółce, ale wypowiada się w jej imieniu jako radca prawny. Prawniczka z kolei odparowała, że obniżenie wartości spółki mogło być na rękę poprzedniemu rządowi, który chciał ją wykupić, gdy Cieszyński był wiceministrem cyfryzacji. 

Rola państwa w całej aferze – a właściwie całkowity brak interwencji w tej sprawie jest zresztą wciąż na marginesie całej dyskusji. Zapytany o to, czemu śledztwa prokuratorskie rozpoczęły się dopiero w grudniu 2023 roku, gdy sprawa stała się głośna medialnie, Janusz Cieszyński zapewniał, że wielokrotnie rozmawiał z ministrem koordynatorem służb specjalnych (wówczas Mariuszem Kamińskim) o konieczności wyjaśniania tej sprawy. – Otrzymywałem za każdym razem informację, że w sprawie prowadzone są czynności przez odpowiednie organy – stwierdził były wiceminister.