IV Pakiet Kolejowy – nowe ułatwienia i obowiązki

Filar techniczny Pakietu jest oparty na rozporządzeniu 706 w sprawie Agencji Kolejowej UE z 2016 r. i dwóch dyrektywach: 798 w sprawie bezpieczeństwa i 797 w sprawie interoperacyjności. Przedstawiciel UTK skoncentrował się na pierwszej z nich. – Na mocy przepisów IV Pakietu przede wszystkim zostaną ustanowione nowe zasady dopuszczania pojazdów kolejowych do eksploatacji i certyfikacji przewoźników. Pre-autoryzacja ERTMS oznacza, że zarządca infrastruktury będzie teraz musiał uzyskać opinię komisji kolejowej, gdy na swoich szlakach będzie chciał zainstalować ten system. Zasadą jest minimalizacja przepisów krajowych – to, co zostało określone w przepisach unijnych, nie powinno być dookreślane w wewnętrznych danego kraju. Oczywiście będą zdarzały się przypadki, w których regulacje wewnętrzne będą jednak konieczne – stwierdził dyrektor.

Podstawą prawną zmian są wydane w 2018 r. trzy rozporządzenia: 761 (ustanawiające wspólne metody oceny bezpieczeństwa w odniesieniu do nadzoru sprawowanego przez krajowe organy ds. bezpieczeństwa), 762 (również wprowadzające wspólne metody w odniesieniu do systemów zarządzania bezpieczeństwem) i 763 (ustanawiające praktyczne wymagania dla uzyskania jednolitego certyfikatu bezpieczeństwa). W roku następnym dołączyło do nich rozporządzenie 779 (szczegółowe zasady wydawania certyfikatów podmiotu odpowiedzialnego za utrzymanie). Pierwszy termin transpozycji to 16.06.2019 r., Polska przyjęła datę o rok późniejszą.

– Pojawi się nowy partner dla rynku – Europejska Agencja Kolejowa. Oprócz – jak obecnie – aktów prawnych będzie ona miała możliwość wydawania zezwoleń na dopuszczenie pojazdów kolejowych i certyfikatów bezpieczeństwa dla przewoźników – przypomniał Prusik. Prezes UTK nie straci tych uprawnień, ale pozostaną one jego wyłączną prerogatywą tylko dla przewoźników działających i pojazdów eksploatowanych wyłącznie w kraju. Przy ubieganiu się o jednolite certyfikaty lub zezwolenia wnioskodawca będzie miał możliwość wyboru: będzie mógł je wydać zarówno UTK, jak i EAK. Tylko EAK będzie natomiast wydawała zezwolenia i certyfikaty dla podmiotów deklarujących ruch międzynarodowy.

Certyfikat bezpieczeństwa dziś składa się z części A i B. – Po wdrożeniu Pakietu na ich miejsce zostanie wprowadzony jednolity certyfikat bezpieczeństwa (JCB). Podmioty występujące z wnioskiem będą składać komplet dokumentów tylko w jednym miejscu. Nie trzeba będzie już załatwiać tych spraw w różnych urzędach, podobnie jak przy ubieganiu się o certyfikaty w kilku państwach – poinformował przedstawiciel UTK. Wszystkie działania związane z wydawaniem certyfikatów będą harmonizowane przez EAK. Jak stwierdził mówca, korzyścią będzie łatwiejsze zarządzanie uprawnieniami przewoźnika i istnienie jednego organu decyzyjnego.

Aby uzyskać JCB, konieczne będzie spełnienie nowych kryteriów dla systemów zarządzania bezpieczeństwem. 16 czerwca rozporządzenie 762 zastąpi obecne 1158 i 1169. – Kryteria zostaną rozszerzone o kilka obszarów, z których główne to przywództwo (zaangażowanie najwyższego kierownictwa organizacji we wdrażanie, rozwój i ulepszanie systemu zarządzania bezpieczeństwem). Musi ono mieć wiedzę, znać zasady i być czynnym uczestnikiem wszystkich działań związanych z bezpieczeństwem na całym swoim obszarze – podkreślił Prusik. Drugi obszar to czynnik ludzki i organizacyjny. – Trzeba uwzględniać w procedurach związanych z bezpieczeństwem zachowania i percepcję ludzką, a także ergonomię pracy – zaznaczył. Kolejną zmianą w kryteriach będzie pojęcie kultury bezpieczeństwa. – Nowością jest uwzględnianie przy ocenie systemów zarządzania bezpieczeństwem danego podmiotu wymagań TSI Ruch Kolejowy: wnioskodawca, składając wniosek o wydanie certyfikatu bezpieczeństwa, będzie musiał wskazać, jak wziął pod uwagę odpowiednie wymagania TSI w systemie zarządzania bezpieczeństwem – uzupełnił prelegent.

16 czerwca zacznie działać punkt kompleksowej obsługi (One Stop Shop). Nie będzie już możliwości papierowego składania wniosków – cała korespondencja będzie prowadzona drogą elektroniczną. – Z systemu będą korzystać zarówno przewoźnicy składający wniosek o JCB do EAK, jak i ci kierujący wnioski do prezesa UTK – wyjaśnił Prusik. Jeśli wnioski o certyfikaty rozpatrywane na podstawie kryteriów obowiązujących dziś nie zostaną rozpatrzone do 15 czerwca, będą automatycznie umorzone. Przewoźnicy będą musieli złożyć nowy wniosek według nowych zasad i procedur, spełniając nowe kryteria. To samo dotyczy innych rodzajów wniosków.

Kolejna zmiana to certyfikacja podmiotów odpowiedzialnych za utrzymanie. Od 16 czerwca do uzyskania certyfikatu będą zobligowane wszystkie podmioty odpowiedzialne za utrzymanie już nie tylko wagonów towarowych, ale i wszelkich innych pojazdów kolejowych. Wyjątkiem będą przewoźnicy i zarządcy użytkujący tylko pojazdy na własne potrzeby i tylko na obszarze danego kraju. – Nie oznacza to jednak, że nie będą oni musieli spełniać wymagań dokumentacji systemu utrzymania. Okres przejściowy dla przedsiębiorstw odpowiedzialnych za utrzymanie pojazdów będzie wynosił 2 lata – zapowiedział przedstawiciel UTK.

– Jak się przygotować? Należy śledzić trwające prace nad transpozycją do polskiego porządku prawnego. Warto przeanalizować specjalny przewodnik po polsku, wydany przez EAK. Można też założyć konto w testowym środowisku OSS, by zapoznać się z działaniem systemu. Pomocna może być też Akademia Bezpieczeństwa UTK – zakończył Prusik.