Filar rynkowy IV pakietu kolejowego – najnowsze zmiany w ustawie o transporcie kolejowym

Ponadto otwarta została możliwość negocjowania stawek dostępu do infrastruktury pomiędzy zarządcą infrastruktury a aplikantem.

Celem wejścia w życie Ustawy o zmianie ustawy o transporcie kolejowym oraz niektórych innych ustaw („Ustawa zmieniająca”), jest dostosowanie krajowych norm do przepisów Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/2370 z dnia 14 grudnia 2016 r. zmieniającej dyrektywę 2012/34/UE w odniesieniu do otwarcia rynku krajowych kolejowych przewozów pasażerskich oraz zarządzania infrastrukturą kolejowej („Dyrektywą 2016/2370/UE”), której termin wdrożenia upłynął w dniu 25 grudnia 2018 r., oraz korekta wdrożenia do krajowego porządku prawnego postanowień Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2012/34/UE z dnia 21 listopada 2012 r. w sprawie utworzenia jednolitego europejskiego obszaru kolejowego („Dyrektywa 2012/34/UE”).

Wdrożenie wymienionych wyżej dyrektywy ma na celu wzmocnienie organizacyjne i funkcjonalne niezależności zarządcy infrastruktury, która zapewni aplikantom i przewoźnikom kolejowym sprawiedliwy oraz niedyskryminacyjny dostęp do infrastruktury kolejowej oraz zagwarantowanie zachowania przejrzystości i bezstronności zarządcy infrastruktury w odniesieniu do funkcji podstawowych, zarządzania ruchem i planowania utrzymania infrastruktury kolejowej.

Ustawę z dnia 28 marca 2003 roku o transporcie kolejowym („Ustawa”) uzupełniono o regulacje zwiększające gwarancje niezależności i bezstronności zarządcy infrastruktury kolejowej, które określone zostały w dodawanym w Ustawie rozdziale 2aa.

Przedsiębiorstwo zintegrowane pionowo

W Ustawie wprowadzone zostało nowe pojęcie przedsiębiorstwa zintegrowanego pionowo rozumianego jako  podmiot lub grupę podmiotów, w których zarządca infrastruktury jest kontrolowany przez podmiot, który jednocześnie kontroluje co najmniej jednego przewoźnika kolejowego wykonującego przewozy na sieci kolejowej tego zarządcy, jest kontrolowany przez co najmniej jednego przewoźnika kolejowego, który wykonuje przewozy na jego sieci kolejowej, kontroluje co najmniej jednego przewoźnika kolejowego, który wykonuje przewozy na jego sieci kolejowej oraz podmiot, w którego skład wchodzi zarządca infrastruktury oraz wyodrębnione organizacyjnie części tego podmiotu, nieposiadające odrębnej osobowości prawnej, wykonujące przewozy kolejowe.

Wzmocnienie niezależności zarządcy infrastruktury

W celu wzmocnienia niezależności zarządcy infrastruktury oraz uniemożliwienia powstania potencjalnego konfliktów interesów i wywierania wpływu na działalność zarządcy w zakresie funkcji podstawowych wprowadzony został:

- wymóg zachowania odrębności prawnej zarządcy od przewoźników kolejowych, a w przypadku przedsiębiorstwa zintegrowanego pionowo, także od innych podmiotów wchodzących w skład tego przedsiębiorstwa;
- zakaz łączenia funkcji członka zarządu lub rady nadzorczej u zarządcy infrastruktury i przewoźnika kolejowego (nie tylko w ramach przedsiębiorstwa zintegrowanego poziomo) lub zajmowania stanowisk kierowniczych (w szczególności takich jak dyrektor/kierownik biura, departamentu czy wydziału, jeśli w określonym zakresie jest upoważniony do podejmowania decyzji).
- zakaz otrzymywania wynagrodzeń i premii związanych z wynikiem finansowym przewoźnika kolejowego przez członków zarządu oraz osoby zajmujące stanowiska kierownicze w zakresie funkcji podstawowych;
- zakaz wywierania przez przewoźnika kolejowego albo inny podmiot wchodzący w skład przedsiębiorstwa zintegrowanego pionowo decydującego wpływu na powoływanie i odwoływanie członków zarządu lub członków rady nadzorczej zarządcy.
- zakaz pełnienia funkcji w organach przewoźnika kolejowego lub podmiotu sprawującego kontrolę nad tym przewoźnikiem.

Dodatkowo, w celu zapewnienia możliwie pełnej przejrzystości stosunków finansowych zarządcy infrastruktury, a w szczególności przepływów, rozliczeń transakcji handlowych i powiązań finansowych między zarządcą a przewoźnikami oraz innymi podmiotami wchodzącymi w skład tego samego przedsiębiorstwa zintegrowanego pionowo co zarządca:

-  wprowadzone zostało ograniczenie możliwości wykorzystywania dochodu, uzyskiwanego przez zarządcę infrastruktury, wyłącznie do finansowania działalności własnej tego zarządcy;
- wprowadzony został zakaz wzajemnego udzielania pożyczek między zarządcą infrastruktury a przewoźnikiem kolejowym;
- wprowadzone zostało ograniczenie w zakresie świadczenia usług na rzecz zarządcy infrastruktury przez podmiot wchodzący w skład tego samego co zarządca przedsiębiorstwa zintegrowanego pionowo;
- wprowadzony został obowiązek prowadzenia odrębnej rachunkowości przez zarządcę;
- wprowadzony został obowiązek prowadzenia szczegółowej dokumentacji dotyczącej współpracy handlowej i powiązań kapitałowych.

Brak możliwości powierzania zadań zarządców infrastruktury np. prowadzenia ruchu kolejowego przez przewoźnika obsługującego bocznicę

Wprowadzony został zakaz zlecania wykonywania zadań zarządcy infrastruktury przewoźnikowi kolejowemu. Ustawa zmieniająca usunęła art. 5 ust. 2 umożliwiający zarządcom infrastruktury (w tym użytkownikom bocznic kolejowych) powierzania funkcji prowadzenia ruchu kolejowego. W praktyce zdarzało się, że ruch kolejowy prowadzony był przez pracowników przewoźnika kolejowego obsługującego daną bocznicę. W chwili obecnej taka sytuacja będzie niemożliwa w świetle zmienianego przepisu. Istnieje jednak możliwość zlecenia przez zarządcę przewoźnikowi kolejowemu (lub innemu podmiotowi) wykonywania prac tylko w zakresie utrzymania, odnowienia oraz udziału w rozwoju infrastruktury kolejowej.

Negocjacje stawek dostępu oraz umowa o współpracy

Na koniec warto zaznaczyć, że Ustawa zmieniająca wprowadziła nieznane dotąd rozwiązania tj. możliwość prowadzenia negocjacji pomiędzy zarządcą infrastruktury kolejowej a aplikantem dotyczących poziomu opłat za dostęp do infrastruktury kolejowej oraz możliwość zawarcia umowy o współpracy pomiędzy zarządcą infrastruktury kolejowej a przewoźnikiem kolejowym w celu zapewnienia klientom przewoźnika kolejowego (m.in. pasażerom, nadawcom ładunków, firmom spedycyjnym i logistycznym) korzyści, przy jednoczesnym zachowaniu zasady niedyskryminującego traktowania przewoźników. Obie umowy powinny być prowadzone pod nadzorem Prezesa Urzędu Transportu Kolejowego, który jest informowany o ich przebiegu oraz ma możliwość wydania opinii w zakresie zgodności z przepisami.

Czas na wdrożenie nowych regulacji

Zarządca infrastruktury jest zobowiązany dostosować umowy dotyczące pełnienia funkcji lub świadczenia pracy lub usług zawarte przed dniem wejścia w życie Ustawy zmieniającej z osobami, o których mowa powyżej do nowych wymagań nie później niż w terminie 3 miesięcy od dnia jej wejścia w życie tj. do 12 sierpnia 2020 roku. W pozostałym zakresie Ustawa zmieniająca wchodzi w życie w terminie 2 miesięcy od dnia ogłoszenia.