Czy powstanie polsko-ukraińska spółka kolejowa?

Dwa dni temu Polska zdecydowała się na wprowadzenie zakazu wwozu produktów rolnych z Ukrainy do Polski. Zakaz dotyczy m.in. zbóż, cukru, suszu paszowego, nasion chmielu czy produktów z przetworzonych owoców i warzyw w imporcie oraz tranzycie. Komisja Europejska podkreśla, że „polityka handlowa należy do wyłącznych kompetencji UE, a zatem działania jednostronne są niedopuszczalne”.

W tle politycznego sporu o ukraińskie zboża jest też istotny wątek kolejowy. Niemal rok temu premierzy obu państw ogłosili bowiem powołanie polsko-ukraińskiej spółki kolejowej, która miała usprawnić transport pomiędzy oboma państwami. Jak dotąd podmiot taki nie powstał, ale PKP SA zapewnia, że prace są nadal prowadzone.

Spółki jak nie było tak nie ma

W kwietniu ubiegłego roku Mateusz Morawiecki wraz z Denysem Szmyhalem podpisali w Krakowie memorandum dotyczące zacieśnienia współpracy w sektorze kolejowym. Jednym z przejawów poszerzonej współpracy miało być powołanie nowej spółki. – Będziemy powoływali polsko-ukraińskie przedsiębiorstwo zajmujące się przewozem, logistyką, spedycją. Ukraina będzie importowała towary także przez Polskę. Jestem przekonany, że te kanały dystrybucyjne będą już na stałe – mówił wówczas Andrzej Adamczyk, minister infrastruktury.

Od początku rosyjskiej inwazji na Ukrainę ruch kolejowy przez granicę znacząco wzrósł. W pierwszym okresie działań wojennych priorytetowy był ruch pasażerskich i zapewnienie transportu uciekającym przed wojną Ukraińcom. Później ruszyły rozmowy o tym jak upłynnić ruch przez granicę i ułatwić przewozy, a Koleje Ukraińskie pracowały cały czas nad modernizacją szlaków kolejowych do naszej granicy. Ruch kolejowy z Ukrainy pomimo trudności rósł – skorzystały na tym przede wszystkim PKP LHS operujący na linii szerokotorowej oraz PKP Cargo i dopiero w dalszej kolejności przewoźnicy prywatni. Później, po zawarciu tzw. porozumienia zbożowego, które odblokowało ukraińskie porty, presja na rozwój szlaków lądowych znacząco spadła. 

Podczas wrześniowych targów Innotrans przedstawiciele PKP oraz Kolei Ukraińskich mówili o poszerzaniu współpracy, ale prezes Ołeksandr Kamyszny podkreślał już wtedy, że „Im więcej współpracujemy, tym więcej problemów mamy do rozwiązania”.

Po niemal roku od podpisania kwietniowego memorandum spółka (mówiło się o formule joint-venture) nie została powołana do życia, a problem wwozu ukraińskiego zboża do polski i jego sprzedaży stał się palący.

– Od czasu podpisania przez premierów Polski i Ukrainy Memorandum o zacieśnieniu współpracy kolejowej (23 kwietnia 2022 roku) Polskie Koleje Państwowe aktywnie uczestniczą w rozmowach z Koleją Ukraińską zmierzających do powołania na prawie polskim polsko-ukraińskiej spółki (joint venture), której zadaniem będzie realizacja działań o charakterze spedycyjnym – m.in. PKP S.A. opracowała projekty dokumentów założycielskich dotyczących kluczowych kwestii prawnych; aktualnie strony wymieniają się uwagami w trybie roboczym – poinformowało nas biuro prasowe PKP SA.

Co dalej z polsko-ukraińską współpracą kolejową?

PKP nie podaje jednak żadnych dat ani szczegółów możliwej współpracy. – Na rynku chodzą głosy, że strona ukraińska chce czegoś więcej niż tylko spółki trudniącej się spedycją. Myśli bowiem także o funkcji przewozowej – mówi Adrian Furgalski, prezes zarządu Zespołu Doradców Gospodarczych TOR. To zaś oznaczałoby chęć powołania nowego podmioty w Polsce, lub co zdecydowanie prostsze pozyskanie jednego z krajowych przewoźników przez Koleje Ukraińskie.

Furgalski podkreśla, że wybiegając w przyszłość i biorąc pod uwagę położenie Polski w kontekście statusu kandydackiego Ukrainy do struktur europejskich powinniśmy pokusić się o mocniejsze relacje kolejowe. – Strona ukraińska dosyć szybko przeprowadza modernizacje ciągów kolejowych w kierunku granicy z naszym krajem. Przygotowujemy się do wznowienia kursów pociągów pasażerskich. W planach jest budowa torów o rozstawie europejskim. Patrząc tylko na obecny kryzys zbożowy i znaczenie rolnictwa w Ukrainie powinniśmy zainwestować w szlaki przewozowe wiodące przez nasz kraj w głąb Unii oraz do naszych portów, we wspólną spółkę przewozową wyposażoną w majątek a także w polsko-ukraiński firmy przetwórstwa rolno-spożywczego. Inaczej kto inny zajmie nasze miejsce a polskie rolnictwo będzie w potężnym kłopocie – podkreśla Furgalski.

Znaczenie eksportu zbóż dla Ukrainy

Jak podaje Ośrodek Studiów Wschodnich wojna spowodowała dwukrotną zwyżkę importu ukraińskiej żywności do UE. „W szczególności dotyczy to zbóż, których sprzedaż wzrosła z 7,8 mln ton w 2021 r. do blisko 16 mln ton rok później. Eksport produkcji rolno-spożywczej miał kluczowe znaczenie dla Ukrainy przed rosyjską agresją, a potem jego rola jeszcze się zwiększyła. W 2021 r. jego wartość wyniosła 27,7 mld dolarów, a w 2022 r. – 23,4 mld dolarów, lecz wówczas stanowiła już 53% całości sprzedanych towarów” – piszą analitycy OSW.

Przed wojną 2/3 ukraińskiego eksportu było prowadzone przez porty nad Morzem Czarnym i Azowskim. Drogą morską wywożone było ok. 90% produkcji rolnej. Po rosyjskiej inwazji konieczne było szukanie dla nich alternatyw. W maju 2022 r. Unia Europejska ustanowiła korytarze solidarnościowe, który miały eksport ułatwić – kluczową rolę odgrywają tu Polska (droga lądowa) i Rumunia (porty na Dunaju i w Konstancy). Oba te państwa przed wojną w zasadzie nie importowały artykułów rolnych z Ukrainy, ale import znacząco wzrósł w ostatnich miesiącach.