Arbitraż jako alternatywna metoda rozstrzygania sporów na kolei

Branża kolejowa od kilku lat zmaga się z różnym nasileniem problemów przy realizacji inwestycji infrastrukturalnych. Na przełomie lat i mijających unijnych pespektyw budżetowych obserwować można było dylematy związane z brakiem odpowiednich kadr inżynierskich, w szczególności projektowych, kwestią finansowania inwestycji, czy rozliczania dotacji. Jednak niezmiennie kluczową rolę przy realizacji inwestycji odgrywały – prawidłowo lub nieprawidłowo przygotowana dokumentacja projektowa (czy program funkcjonalno-użytkowy) w powiązaniu z jakością i szybkością decyzji podejmowanych przez personel zamawiającego, w tym inżynierów kontraktu. Rozwiązywaniu spraw nie sprzyjały także obszerne, choć zwykle niejasne lub restrykcyjne, jednostronnie postanowienia kontraktowe. Ta ostatnia kwestia, mimo ponad pięcioletniego dialogu z branżą, nie zmieniła się istotnie do chwili obecnej.

Nie trzeba nikogo przekonywać, dlaczego sprawne decyzje są tak ważne dla powodzenia procesu inwestycyjnego. Inwestycja to projekt zależny często od wielu czynników. Kluczowe podmioty zaangażowane w inwestycję muszą dbać o własne interesy, bo każdy z nich jest podmiotem gospodarczym. Każda ze stron, czy to inwestor i działający po jego stronie inspektor (inżynier kontraktu), czy wykonawca, ponosi wymierną odpowiedzialność za powierzone jej środki – choć jedni w sferze publicznej a inni w prywatnej. I jakkolwiek w teorii, decyzje niejednokrotnie powinny zapadać pilnie, to w rzeczywistości czas ich pozyskania i sformalizowania mierzony jest w najlepszym układzie w tygodniach, często jednak w miesiącach a niekiedy nawet w latach. Im więcej wątpliwości, tym więcej działań ochronnych, na które strony procesu poświęcają cenny czas. Przesuwający się termin zakończenia robót i niepewność kontraktowa to zwykle najgorsza sytuacja dla inwestycji i ostatecznie dla jej użytkowników.

Dlatego właśnie w gronie Rady Ekspertów pomysł zastosowania arbitrażu jako metody optymalizacji czasu realizacji inwestycji kolejowej został pozytywnie przyjęty i rekomendowany do stosowania. Ten model wspierania rozstrzygania spornych spraw zdaje się być najlepszą forma dbałości o jakość i czas realizacji, przy poszanowaniu zasadnych interesów stron. Czas dla milionowej inwestycji to także dodatkowe środki na sfinansowanie np. wydłużenia trwania budowy.

Założenia arbitrażu są proste, sprawdzone już przy realizacji innych inwestycji liniowych, czy punktowych. Rozważane jest poddanie rozstrzygania pod arbitraże instytucjonalne, które działają sprawnie już Polsce i mogą pochwalić się wymiernymi rezultatami. Jednakże przede wszystkim analizowane jest wprowadzenie arbitrażu powoływanego i dedykowanego dla konkretnego kontraktu. Trzech arbitrów miałoby czuwać i wspierać strony w określeniu decyzji wymaganej dla prawidłowej realizacji inwestycji, wydatkowaniu środków publicznych w zgodzie z prawem i regulacjami unijnymi. Wyspecjalizowani arbitrzy wybierani byliby zaraz po podpisaniu umowy i zapewnialiby sprawne podejmowanie decyzji w sytuacji, w której strony lub jedna z nich określiłaby takie zapotrzebowanie. Ustalenie odpowiedniego składu arbitrażu, działającego przez okres realizacji inwestycji, dawałoby tę przewagę, że specjaliści-arbitrzy, posiadający bieżącą wiedzę o stanie realizacji inwestycji, mieliby stały i bezpośredni dostęp do źródeł dowodowych, znaliby wcześniej podjęte już decyzje, ich historię i stojące za nimi argumenty faktyczne i prawne. Ich decyzje zapadałyby wedle określenia stron w formie stosownych rekomendacji lub wyroku sądu arbitrażowego (polubownego), który w polskim systemie prawnym ma takie samo znaczenie jak wyrok sądu powszechnego. Taki wyspecjalizowany skład arbitrów służących rekomendacją ale i orzekających co do meritum zapewniłby najszybszą metodę optymalizacji czasu trwającej inwestycji.

Uchwałę Rady uznać należy za oczekiwany przez branżę, bardzo istotny przekaz dotyczący inwestycji kolejowych. Wdrożenie tego rozwiązania zostało już pozytywnie, co do istoty, zaopiniowane przez przedstawicieli Zarządu PKP PLK SA, co wydaje się być wyrazem zrozumienia dotychczas jawiących się na kolei problemów i konieczności sprawnego im zaradzania, czego dotychczas brakowało.

Agnieszka Suchecka jest Liderem Zespołu Budownictwo Infrastrukturalne w Kancelarii Radców Prawnych Brudkiewicz Suchecka i Partnerzy oraz członkiem Rady Ekspertów ds. inwestycji kolejowych, a także Członkiem Zarządu SIDiR.