Dotychczas obowiązujące przepisy przewidują wprost, że koszty związane z finansowaniem ustawowych uprawnień do bezpłatnych lub ulgowych przejazdów pokrywane są z budżetu państwa. W tym zakresie przewoźnicy kolejowi otrzymują z tytułu obowiązujących ustawowych ulg dotację przedmiotową. Wraz końcem 2016 r. regulacje te mają przestać obowiązywać.
Nowy model, który ma zacząć w pełni obowiązywać od dnia 1 stycznia 2017 r. w oparciu o przepisy ustawy o zbiorowym transporcie publicznym z dnia 16 grudnia 2010 r. (tj. Dz.U. z 2015 r. poz. 1440) można streścić w następujący sposób:
- Gmina, związek gminny, powiat, związek powiatów, związek powiatowo-gminny, związek metropolitalny, województwo oraz minister właściwy do spraw transportu jako organizatorzy publicznego transportu zbiorowego powinny – zgodnie z określoną w ustawie właściwością – opracowywać plany zrównoważonego rozwoju publicznego transportu zbiorowego, zwane planami transportowymi (przepisy regulujące tę kwestię obowiązują już od kilku lat);
- Plan transportowy ma określać w szczególności m.in. sieć komunikacyjną, na której jest planowane wykonywanie przewozów o charakterze użyteczności publicznej;
- Organizator publicznego transportu zbiorowego powinien dokonać wyboru operatora publicznego transportu zbiorowego (wg definicji: samorządowy zakład budżetowy oraz przedsiębiorca uprawniony do prowadzenia działalności gospodarczej w zakresie przewozu osób, który zawarł z organizatorem publicznego transportu zbiorowego umowę o świadczenie usług w zakresie publicznego transportu zbiorowego, na linii komunikacyjnej określonej w umowie). Wybór powinien dokonać się w oparciu o przepisy PZP lub ustawy o koncesji na roboty budowlane lub usługi lub z wolnej ręki;
- Umowa organizatora z operatorem powinna określać m.in. zasady rozliczeń, w szczególności zasady podziału kosztów za realizację usług w zakresie publicznego transportu zbiorowego, z uwzględnieniem stosowania przez operatora ulg ustawowych oraz ulg ustanowionych na obszarze właściwości danego organizatora;
- Przewóz osób w zakresie publicznego transportu zbiorowego niebędący przewozem o charakterze użyteczności publicznej może być wykonywany przez przedsiębiorcę po dokonaniu zgłoszenia o zamiarze wykonywania takiego przewozu do organizatora właściwego ze względu na obszar lub zasięg przewozów i wydaniu przez tego organizatora potwierdzenia zgłoszenia przewozu. W transporcie kolejowym przewóz osób w zakresie publicznego transportu zbiorowego niebędący przewozem o charakterze użyteczności publicznej może być wykonywany przez przedsiębiorcę na podstawie decyzji o przyznaniu otwartego dostępu;
- Brak będzie mechanizmu, aby przewoźnicy wykonujący przewozy określone w pkt 5, tj. przewoźnicy niebędący operatorami w myśl przepisów ustawy o zbiorowym transporcie publicznym, czyli innymi słowy przewoźnicy wykonujący przewozy niebędące przewozami o charakterze użyteczności publicznej, otrzymywali jakąkolwiek rekompensatę ze środków publicznych z tytułu udzielanych ulg dla pasażerów. W związku z tym najprawdopodobniej tacy przewoźnicy usuną ze swoich cenników dotychczasowe ulgi, nie mogąc uzyskać rekompensaty za stosowanie ulg.
Art. 87 ustawy o publicznym transporcie zbiorowym ustawodawca przewiduje, iż w terminie do dnia 31 grudnia 2016 r. podmioty prowadzące działalność w zakresie krajowego regularnego przewozu osób będą obowiązane uwzględniać uprawnienia pasażerów do ulgowych przejazdów środkami publicznego transportu zbiorowego w transporcie drogowym i kolejowym, zgodnie z dotychczasowymi przepisami, a finansowanie ulgowych przejazdów środkami publicznego transportu zbiorowego odbywać się ma na zasadach określonych w przepisach dotychczasowych.
Od 1 stycznia 2017 r. przewoźnicy, którzy nie realizują przewozów o charakterze użyteczności publicznej, nie będą obowiązani uwzględniać uprawnień pasażerów do ulgowych przejazdów. W związku z uwagą poczynioną w ww. pkt 6 przewoźnicy tacy zapewne będą rezygnować ze stosowania ulg.
Od redakcji: W związku z zamieszaniem w sprawie ulg, Ministerstwo Infrastruktury i Budownictwa rozpoczęło prace nad uporządkowaniem przepisów w tym zakresie. Zapowiada również przesunięcie wejścia w życie przepisów do 2018 r. Więcej na ten temat piszemy tutaj.